นกเขาชวาหรือนกเขาเล็ก มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Geopelia striata เป็นนกประถิ่นที่มีขนาดเล็ก พบได้บ่อย มีปริมาณปานกลาง จัดอยู่ในวงศ์วงศ์นกเขาและนกลุมพู (Columbidae) มีการแพร่กระจายพันธุ์ทางภาคกลาง ภาคเหนือตอนล่าง และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และได้กระจายพันธุ์ไปจนถึงมาเลเซีย อินโดนีเซียและฟิลิปปินส์ด้วย

นกเขาชวามีขนาดวัดจากปลายปากถึงปลายหางยาว 22 ซม. ตัวผู้ขนาดจะใหญ่กว่าตัวเมียเล็กน้อย หัวเป็นรูปยาวรีสีเทาอมฟ้า ที่ตามีขอบหนังสีฟ้ารอบตา ปากเล็กปลายปากโค้งงุ้มลงสีเทา ตั้งแต่ท้ายทอยเรื่อยไปยังลำตัว ปีกและหางมีสีน้ำตาล ทางด้านข้างต้นคอทั้งสองด้านมีลายคล้ายเกล็ดปลาสีดำสลับกับสีขาว บนด้านหลังมีลายเส้นขีดขวางเป็นบั้งสีน้ำตาลเข้มออกดำ ใต้คอสีเทา อกสีชมพูอมเทา ใต้ท้องถึงก้นสีขาวนวล มีขีดลายบั้งสีน้ำตาลอ่อน หางยาวขอบหางและปลายหางสีขาว ขาและนิ้วเท้าสั้นสีแดงเข้ม ส่วนตัวเมียหัวกลมเล็กสีขาวอมเทา นกชนิดนี้อาศัยอยู่ตามป่าโปร่ง ป่าละเมาะ ในเมือง ทุ่งนา ทุ่งหญ้า และพื้นที่เกษตรกรรม มักหากินอยู่เพียงลำพังตัวเดียว หรือบางครั้งอาจอยู่เป็นคู่ในช่วงฤดูผสมพันธุ์ อาหารส่วนใหญ่เป็นพวกเมล็ดหญ้าและเมล็ดธัญพืช

นกเขาชวาจะผสมพันธุ์ได้ตลอดปี ช่วงฤดูผสมพันธุ์อยู่ในราวเดือนมีนาคมถึงเดือนมิถุนายน ทั้งสองเพศจะช่วยกันสร้างรังแบบง่ายๆ มีเพียงกิ่งไม้เล็กๆ และหญ้าแห้งวางซ้อนไปซ้อนมา ไว้ตามง่ามต้นไม้ ส่วนใหญ่แล้วจะพบว่ามันสร้างรังไว้ตามกระเปาะสายไฟบนเสาไฟฟ้า และเมื่อมีลมพัดแรงหรือพายุฝนก็มักมีลูกอ่อนตกลงมาตายเสมอ วางไข่ครั้งละ 2 ฟอง ทั้งตัวผู้และตัวเมียจะผลัดกันฟักไข่ประมาณ 11-12 วัน เมื่อลูกนกออกจากไข่จะเข้าซุกใต้ปีกพ่อแม่ ทั้งพ่อและแม่นกจะต้องคอยหาอาหารมาป้อนให้ลูกประมาณ 12 วัน ลูกนกขนขึ้นเต็มตัวจะเริ่มหัดบิน และทิ้งรังจากไป

เนื่องจากนกชนิดนี้มีเสียงร้องที่ไพเราะและมีนิสัยเชื่องไม่กลัวคน ทางภาคใต้ของไทยนิยมนำมาเลี้ยงเป็นสัตว์เลี้ยงเพื่อฟังเสียงร้อง และเพื่อเพาะขยายพันธุ์ ทางจังหวัดนราธิวาสจึงได้จัดให้มีการจัดการแข่งขันนกขวาชวาเสียง ชิงถ้วยพระราชทานสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี ได้แบ่งประเภทการแข่งขันไว้ 4 ประเภท คือ ประเภทเสียงใหญ่ เสียงกลาง เสียงเล็ก และประเภทเสียงดาวรุ่ง โดยมีรางวัลถ้วยพระราชทานรางวัลที่ 1-11 ทุกประเภท มีนกเขาชวาที่ชนะการประกวดการแข่งขันระดับอาเซียน ตัวที่มีเสียงร้องไพเราะประเภทเสียงใหญ่ สนนราคาสูงมากถึงหลักล้านบาทเลยทีเดียว

ปัญจพร  ศรีบุญช่วย

ฝ่ายเทคโนโลยีสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)