สวัสดีครับ ผมมั่นใจเลยว่า เจ้าของสัตว์เลี้ยงหลายท่าน คงเกิดความสงสัย เมื่อพาสัตว์เลี้ยงไปพบสัตวแพทย์ แล้วได้ยามาป้อน และเมื่ออ่านซองยาก็พบว่า ยาบางชนิดให้ป้อนก่อนอาหาร บางชนิดให้ป้อนหลังอาหาร โดยเฉพาะบางชนิดให้ป้อนพร้อมอาหาร หรือหลังอาหารทันที ยิ่งทำให้งงเข้าไปใหญ่ ยาเหล่านี้มีข้อแตกต่างกันอย่างไร ทำไมจึงต้องป้อนในเวลาที่แตกต่างกัน วันนี้ผมมีข้อมูลดีๆ จากภาควิชาเภสัชวิทยา คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มาฝากกันครับ

(1) ยาก่อนอาหาร

โดยปกติ เราจะป้อนให้สัตว์เลี้ยงตอนท้องว่าง (ตอนที่ไม่มีอาหารในกระเพาะอาหาร) นั่นคือ “อย่างน้อย 30 นาที ก่อนที่ท่านจะให้อาหารแก่สัตว์เลี้ยง” เนื่องจากในช่วงท้องว่างนี้ ความเป็นกรดในกระเพาะและทางเดินอาหารของสัตว์เลี้ยงนั้นจะน้อยกว่าเมื่อสัตว์ได้รับอาหาร (ช่วงหลังอาหารนั้น กระเพาะอาหารจะมีความเป็นกรดสูงกว่า เนื่องจากการหลั่งน้ำย่อยในกระเพาะอาหารออกมาย่อยอาหารนั่นเอง)

● ทำไมต้องให้ยา “ก่อนอาหาร” ?

เหตุผลที่ต้องให้ยาแก่สัตว์ในช่วงท้องว่างนั้นมีหลายอย่าง ได้แก่

- ยาบางชนิดอาจถูกทำลายหรือทำให้การออกฤทธิ์ของยาลดน้อยลง เมื่อยาสัมผัสกับกรดในปริมาณมากที่ถูกหลั่งออกมาหลังมื้ออาหาร ดังนั้นการให้ยาสัตว์เลี้ยงในช่วงที่ท้องว่างนี้ ทำให้ยาไม่ถูกทำลายและการออกฤทธิ์ของยายังคงอยู่ได้

- ยาบางชนิดถูกทำลาย หรือถูกดูดซึมได้น้อยลง เนื่องจากอาหารและส่วนประกอบของอาหารบางอย่างไปทำปฏิกิริยากับยา หรือขัดขวางการดูดซึมของยาเข้าสู่ร่างกาย ทำให้ระดับยาในเลือดไม่สูงพอที่จะรักษาอาการต่างๆ ของสัตว์เลี้ยงได้ เช่น ยาต้านจุลชีพ, ยาฆ่าเชื้อในกลุ่ม enrofloxacin และ doxycycline ดังนั้นการให้ยาสัตว์เลี้ยงในช่วงที่ท้องว่าง จึงเป็นการลดโอกาสการเกิดปัญหาดังกล่าว ทำให้ยาถูกดูดซึมได้ตามปกติ และยาออกฤทธิ์ได้ตามที่ควรจะเป็น

- ยาหลายชนิดมีผลต่อการเคลื่อนไหวและการทำงานของระบบทางเดินอาหาร เช่น ยาลดกรด ยาระงับอาการอาเจียน รวมทั้งยาที่ออกฤทธิ์เพิ่มการหลั่งอินซูลิน จะใช้เวลาประมาณ 30 นาทีก่อนที่จะออกฤทธิ์ ดังนั้นการป้อนยาให้สัตว์เลี้ยงของท่านก่อนอาหารอย่างน้อย 30 นาที จึงเป็นเสมือนการเตรียมพร้อมให้ระบบทางเดินอาหาร ก่อนที่สัตว์จะกินอาหาร

● แล้วเราจะทำอย่างไรล่ะ ถ้าสัตว์เลี้ยงกินอาหารไปแล้ว แต่เราลืมป้อนยาก่อนอาหาร

หากเกิดกรณีนี้ขึ้นให้ท่านป้อนยาดังกล่าวให้สัตว์เลี้ยง “หลังจากให้กินอาหารไปแล้วอย่างน้อย 2 ชั่วโมง” แทน นั่นคือเพื่อให้ได้รับยาเมื่ออาหารที่กินเข้าไปถูกผลักออกจากกระเพาะไปแล้ว หรือในตอนที่ท้องว่างแล้วนั่นเอง (อย่าให้ “ยาก่อนอาหาร” ทันทีที่นึกขึ้นได้หลังจากสัตว์กินอาหารไปแล้วล่ะกันครับ)

● แล้วจำเป็นหรือเปล่า ที่ต้องให้อาหารสัตว์เลี้ยง หลังจากได้รับยาก่อนอาหาร

มีหลายครั้งที่สัตวแพทย์จ่ายยาก่อนอาหารให้สัตว์กิน วันละ2-3 ครั้ง ถ้าเป็นอย่างนี้ เราไม่ต้องให้กินอาหารหลังกินยาวันละ 2-3 มื้อ เลยเหรอ???

โดยทั่วไปยาที่ให้ก่อนอาหารนั้นสามารถให้ได้โดยไม่เกี่ยวกับมื้ออาหาร เพียงแต่ต้องให้ตอนท้องว่างเท่านั้น 

ยาที่ให้ก่อนอาหารและมีความจำเป็นที่จะต้องให้อาหารหลังจากได้รับยา มีเพียงไม่กี่ชนิด ได้แก่ กลุ่มของยาที่มีผลต่อการเคลื่อนไหวและการทำงานของระบบทางเดินอาหาร เช่น ยาลดกรด ยาระงับอาการอาเจียน หรือยาที่ออกฤทธิ์เพิ่มการหลั่งอินซูลิน เป็นต้น ซึ่งท่านเจ้าของสัตว์เลี้ยงสามารถปรับลักษณะการให้อาหารสัตว์ในช่วงที่ต้องป้อนยาได้ โดยแบ่งให้อาหารเป็น 2-3 มื้อ ตามที่สัตวแพทย์สั่งยา และปริมาณอาหารรวมในแต่ละวันที่ได้เท่ากับปริมาณอาหารเดิมที่เคยให้ต่อวัน (สัตว์เลี้ยงจะได้กินอาหารในปริมาณเท่าเดิมเพียงแต่กระจายออกเป็นจำนวนหลายมื้อเท่านั้นเองครับ)

ยังไม่หมดแค่นี้ครับสัปดาห์หน้าเรามาติดตามกันต่อว่ายาหลังอาหาร ยาพร้อมอาหาร และยาหลังอาหารทันที นั้นมีวิธีการกินและข้อจำกัดอย่างไร

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายสัตวแพทย์ ดร.ทิลดิสร์ รุ่งเรืองกิจไกร
ฝ่ายประชาสัมพันธ์และส่งเสริมภาพลักษณ์องค์กร
คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย