วิโรจน์ วีระวัฒนานนท์ ศิลปินแห่งชาติ

จากงานมหกรรมวัฒนธรรมแห่งชาติฯ วิถีถิ่นวิถีไทย “เสน่ห์แห่งสายน้ำ วัฒนธรรมภาคกลางสืบสานศิลป์ วิถีถิ่นบูรพา” เมื่อวันที่ ๓๐ กรกฎาคม-๑ สิงหาคม ๒๕๖๕ ที่ผ่านมา ณ ตลาดน้ำห้วยสุครีพต.บางพระ อ.ศรีราชา จ.ชลบุรี นั้น ดร.ยุพา ทวีวัฒนะกิจบวรปลัดกระทรวงวัฒนธรรม ได้เป็นประธานในพิธีไหว้ครู ครอบครู ในงานนี้ โดย นายเด่นชัยเอนกลาภ พ่อครูลิเก ซึ่งเป็นนายกสมาคมลิเกแห่งประเทศไทย เป็นเจ้าพิธีนี้ด้วยตนเอง ท่ามกลางผู้ร่วมพิธีจากกระทรวงวัฒนธรรมและศิลปินแห่งชาติ คือ นายประสพ เรียงเงิน หัวหน้าผู้ตรวจราชการกระทรวงวัฒนธรรม นางโชติกา อัครกิจโสภากุล ผู้ตรวจราชการกระทรวงวัฒนธรรม นายส่วนพนมวัฒนากุล ประธานสภาวัฒนธรรม พ่อครูชัยชนะ บุญนะโชติ พ่อครูประยงค์ ชื่นเย็น พ่อครูวิโรจน์ วีระวัฒนานนท์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง พร้อมด้วย ศิลปินพื้นบ้านอาวุโส ศิลปินลิเกจากสมาคมลิเกแห่งประเทศไทย และนักแสดง จากโรงเรียนนาฏศิลป์ไทยชลบุรี ร่วมด้วยวัฒนธรรมจังหวัดภาคกลางและภาคตะวันออก ๒๕ จังหวัด ด้วยเหตุที่พิธีไหว้ครู ครอบครูนี้ เป็นภูมิปัญญาโบราณแห่งความกตัญญูรู้คุณครู ที่ได้ปฏิบัติกันจนเป็นประเพณีที่เคร่งครัดใน นาฏศิลป์ โขน ละคร ลิเก โนรา  ซึ่งผู้เรียนนาฏศิลป์ โขน ละคร ลิเก รวมถึงนักแสดงอื่นๆ นั้นต้องจัดพิธีนี้สม่ำเสมอ เพื่อเป็นการรำลึกนึกถึงพระคุณครูผู้สอนในอดีตและปัจจุบัน เป็นพิธีอัญเชิญครูมาร่วมในพิธี ให้ศิษย์ได้กราบไหว้เป็นสิริมงคลโดยจัดตั้งสิ่งศักดิ์สิทธิ์ พ่อแก่ (ฤๅษี) เทวรูปเคารพ หัวโขนและเครื่องที่ใช้ในการแสดง พร้อมด้วยเครื่องสังเวย เครื่องกระยาบวช เครื่องเซ่นตามลักษณะของครูผู้สอน

คณะผู้ร่วมพืธี

เมื่อเสร็จพิธีสรงน้ำและครอบครูโดยนำเศียรพ่อแก่ฤๅษี หรือเศียรที่เคารพครอบหัวแล้ว บรรดาศิษย์จะรำถวายมือให้ความบันเทิงแก่ครู ซึ่งเป็นการทดสอบท่ารำตามที่ได้รับการถ่ายทอดมา แล้วจบลงที่โปรยข้าวตอกดอกไม้ ส่งครูกลับเป็นเสร็จพิธี ดังนั้นพิธีไหว้ครู ครอบครู จึงเป็นการแสดงความเคารพครูด้วยจัดดอกไม้ ธูป เทียน เครื่องบูชาครูเพื่อขอบารมีให้ครูช่วยถ่ายทอดวิชาความรู้และคุ้มครองศิษย์ เป็นการมอบตัวเข้าเป็นศิษย์ ขอเป็นผู้สืบทอดงานศิลปวัฒนธรรมไทย เป็นพิธีประสิทธิ์ประสาทความสำเร็จการเรียนรู้ ฝึกฝนของการศึกษาวิชานาฏศิลป์ โขน ละคร ลิเก โนรา การแสดงต่างๆ ซึ่งเป็นวันสำคัญของความสามัคคี ความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกันของศิษย์ทุกระดับชั้น ที่ต่างพร้อมใจกันจัดพิธีเพื่ออัญเชิญครูมาให้ศิษย์คารวะและแสดงกตเวทิตา เป็นการน้อมจิตรำลึกพระคุณของครู ถือว่าเป็นพิธีหนึ่งเดียวในโลกที่สร้างความ “เป็นครูเป็นศิษย์” หรือ “ศิษย์มีครู” เดียวกัน ที่มีการสืบสาน อนุรักษ์ สืบทอดกันมาแต่โบราณ และไม่ได้มีแต่เพียงครูของการแสดงเท่านั้น ยังรวมไปถึงครูช่างศิลปกรรม และครูผู้สอนวิชาต่างๆ ด้วย 

เครื่องสังเวย

ดังนั้น พิธีไหว้ครูครอบครูจึงเป็นวิถีไทยที่แสดงถึงความกตัญญูรู้คุณครู สร้างความเคารพนับถือครูขึ้นในสังคมไทยมาจนทุกวันนี้ จึงเรียกร้องให้“พิธีไหว้ครูครอบครูของไทย” เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของโลก และมีชุดการเรียนรู้ เข้าใจในพิธีปฏิบัติให้มากขึ้น โดยเฉพาะเรียนรู้เรื่องเพลงจากวงปี่พาทย์เครื่องห้า ที่บรรเลง ๒๖ เพลง ตามวาระของพิธี เช่น เพลงเหาะ เชิญพระอิศวร, เพลงกลม เชิญเทพเจ้า เพลงโคมเวียน เชิญเทวดาทั่วๆ ไป เพลงบาทสกุณี เชิญพระนารายณ์, เพลงตระพระปรคนธรรพ เชิญพระปรคนธรรพ (ครูดนตรี) เพลงตระองค์พระพิราพเต็มองค์ เชิญองค์พระพิราพเพลงคุกพาทย์ เชิญครูยักษ์ใหญ่ทั่วไป เพลงดำเนินพราหมณ์ เชิญผู้ทรงศีล เพลงช้า-เพลงเร็ว เชิญครูมนุษย์ เพลงเชิดฉิ่ง เชิญครูนาง, เพลงกราวนอก เชิญครูวานรหรือพานร, เพลงกราวใน เชิญครูยักษ์ทั่วไป เพลงกราวตะลุง เชิญครูแขก, เพลงโล้เชิญครูที่เดินทางน้ำ เพลงเสมอเถร เชิญครูฤๅษีขึ้นสู่ที่ประทับ เพลงกราวรำ เชิญศิษย์ทุกคนรำเพื่อเป็นสิริมงคลและส่งครูกลับ เพลงพระเจ้าลอยถาดส่งครูกลับ และ เพลงมหาชัย บรรเลงส่งท้ายเพื่อความสามัคคี ซึ่งแต่ละเพลงนั้นจะลำดับก่อนหลังไม่เหมือนกันตามแต่เจ้าพิธี...แต่ต้องไม่ผิดเพลงกับการทำพิธีพิธีนี้จึงถูกสอนให้ระมัดระวัง “การผิดครู” ที่จะต้องสอนทุกครั้งว่า อย่าผิดคำครูสอน, ผิดเพลงครู, ผิดท่ารำของครู นั่นคือครูสอนมาดีแล้ว อย่าออกนอกลู่นอกทางจน “ผิดผี” เป็นการทำให้คนมีครูนั้นอยู่ในวิถีความนับถือรู้คุณที่ไม่เคยหายไปจากสังคมไทยเลย”