เดือนกุมภาพันธ์ปีนี้มีเทศกาลสำคัญๆ หลายเทศกาล เช่น ตรุษจีน วาเลนไทน์ และมาฆบูชา แต่ว่าวันตรุษจีนเพิ่งผ่านไป แล้วกำลังจะเข้าช่วงวันวาเลนไทน์ ส่วนวันมาฆบูชาจะอยู่ในช่วงปลายเดือน 

วันนี้ขอชวนคุยเรื่องวันแห่งความรักหรือวันวาเลนไทน์ก่อน เมื่อพูดถึงความรักก็ต้องนึกถึงหัวใจ แล้วก็เลยนึกไปถึงโรคหัวใจและหลอดเลือด ซึ่งเป็นสาเหตุการป่วยและตายที่สำคัญระดับโลกและระดับประเทศ

ถ้าไม่นับเรื่องหัวใจพิการมาแต่กำเนิดแล้ว สาเหตุส่วนใหญ่ที่ทำให้คนคนหนึ่งเป็นโรคหัวใจล้วนแล้วแต่เป็นปัจจัยที่ควบคุมหรือเปลี่ยนแปลงได้ ปัจจัยที่ว่าได้แก่ การไม่สูบบุหรี่ การควบคุมน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์เหมาะสม การควบคุมระดับความดันโลหิต ระดับไขมันเลือดให้อยู่ในเกณฑ์ รวมถึงในคนที่เป็นเบาหวานซึ่งจะต้องใช้ยาควบคุมระดับน้ำตาลไม่ให้สูงเกินไป พูดอย่างง่ายๆ คือ ทำอย่างไรก็ได้ที่ทำให้หัวใจไม่ทำงานหนักเกินไป

ความดันโลหิตสูง เบาหวาน และไขมันในเลือดสูงเป็นโรคที่อาจเกิดจากกรรมพันธุ์ และพฤติกรรมการใช้ชีวิต ดังนั้น หากญาติสายตรงของเราเป็นโรคดังกล่าว เราก็ควรเพิ่มความระมัดระวัง และหมั่นตรวจคัดกรองโรคเหล่านี้อยู่เสมอ หากพบว่าเรามีความผิดปกติก็ควรรีบรักษา แต่ในปัจจุบันนี้ นับว่ามนุษย์โชคดีมาก เพราะผู้ที่ป่วยด้วยโรคนี้สามารถใช้ยาควบคุมอาการของโรคได้ดีจึงสามารถป้องกันโรคหัวใจ และหลอดเลือดซึ่งเป็นภาวะแทรกซ้อนที่นำไปสู่การตาย หรือทำให้มีข้อจำกัดการใช้ชีวิตได้มาก ข้อจำกัดที่ว่าก็เช่น กรณีที่เกิดกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด หัวใจล้มเหลว อาจจะทำให้เหนื่อยง่าย ทำกิจกรรมต่างๆ ไม่ได้ เป็นต้น

ปัญหาที่พบบ่อยคือ ในระยะเริ่มต้นของโรคต่างๆ ที่นำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนทางหัวใจและหลอดเลือดนั้นมักไม่ค่อยมีอาการ ทำให้ผู้ป่วยหลายคนไม่เห็นความสำคัญของการกินยาคุมความดัน ยาเบาหวานหรือยาลดไขมันอย่างต่อเนื่อง นอกจากนั้นผู้ป่วยบางรายยังมีความเข้าใจผิดว่าการกินยามากไปมีผลเสียต่อตับไต ซึ่งไม่เป็นความจริง เพราะข้อมูลจากงานวิจัยมีการยืนยันประโยชน์ที่มีมากกว่าความเสี่ยงที่จะได้รับจากการใช้ยา และการใช้ยาก็อยู่ในการดูแลของแพทย์ซึ่งจะประเมินทั้งประสิทธิผลของยาว่าควบคุมอาการได้ดีพอหรือไม่ และเกิดผลข้างเคียงจากยามากเกินไปหรือไม่ เพราะฉะนั้น การใช้ยาตามแพทย์สั่ง และไปพบแพทย์ตามนัดอย่างสม่ำเสมอ จึงเป็นแนวปฏิบัติที่ถูกต้องเหมาะสมที่สุดในการป้องกันโรคที่จะเกิดกับหัวใจและหลอดเลือด

นอกเหนือจากการกินยาตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด ไม่ลดหรืองดยาเองแล้ว การซื้อยาใช้เองก็ต้องระมัดระวังเช่นกัน เพราะยาบางอย่างก็เพิ่มเติมความเสี่ยงการเป็นโรคหัวใจและหลอดเลือดได้ ตัวอย่างที่พบได้บ่อยคือ ยากลุ่มลดการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ หรือที่เรียกสั้นๆ ว่า NSAIDs ซึ่งมักถูกใช้ในอาการปวดข้อ กระดูก กล้ามเนื้อ ผู้ป่วยที่เป็นโรคหัวใจและหลอดเลือด หรือมีความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือดควรใช้อย่างระมัดระวังภายใต้การดูแลของแพทย์ ไม่ควรซื้อยาใช้เอง

ส่วนในผู้ที่ยังไม่มีโรคประจำตัว รวมถึงผู้ที่มีโรคประจำตัวแล้วก็ตาม ก็ควรจัดการพฤติกรรมการใช้ชีวิตให้ดีต่อหัวใจ และสุขภาพโดยรวม ได้แก่ การลดอาหารมันๆ หวานๆ เพิ่มการบริโภคผักผลไม้ ลดละเลิกเหล้าบุหรี่ ที่สำคัญต้องออกกำลังกายเป็นประจำ แต่ในผู้ที่เป็นโรคทางหัวใจและหลอดเลือดไปแล้ว ควรปรึกษาแพทย์ก่อนว่าสามารถออกกำลังกายแบบใดได้มากน้อยแค่ไหน เพื่อความปลอดภัยสูงสุด

โดยสรุป หากต้องการทะนุถนอมหัวใจ เราควรดูแลสุขภาพ และรักษาโรคประจำตัวต่างๆ แต่เนิ่นๆ การรับประทานยาตามสั่งอย่างเคร่งครัด กินอาหารที่ไม่บั่นทอนสุขภาพ ลดละเลิกเหล้าบุหรี่ ออกกำลังกายสม่ำเสมอ และถ้ามีความเสี่ยงในการเป็นโรคหัวใจและหลอดเลือด ต้องระมัดระวังในการใช้ยาบางชนิด หากทำได้ครบถ้วนก็มั่นใจได้ว่าเราจะมีหัวใจที่แข็งแรงได้ตลอดอายุขัย

รศ.ภญ.ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ รศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ

คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย