หลายวันก่อนมีเหตุการณ์เกี่ยวกับยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพที่น่าสนใจ ซึ่งผู้เขียนอยู่ร่วมในเหตุการณ์และคิดว่าควรนำมาเล่าสู่กันฟัง เพื่อให้ผู้อ่านตระหนักถึงปัญหา และสร้างความปลอดภัยในการใช้ยา และผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพต่างๆ มากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งผลิตภัณฑ์ที่ซื้อมาจากต่างประเทศ 

ญาติผู้ใหญ่รายหนึ่งของผู้เขียน เวลาไปต่างประเทศชอบซื้อหาผลิตภัณฑ์วิตามิน อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์สมุนไพร จากห้างสรรพสินค้า และซูเปอร์มาเก็ตในหลายประเทศที่ขายกันอย่างดาษดื่น และอิสระ รวมถึงยาแผนปัจจุบันบางชนิดที่กฎหมายในบางประเทศอนุญาตให้ประชาชนเลือกซื้อได้ โดยไม่ต้องมีคำแนะนำจากเภสัชกร ยากลุ่มนี้บางประเทศเรียกว่า Over-the-counter medicines หรือเรียกว่า ยา OTC ซึ่งต่างจากร้านยาส่วนใหญ่ในเมืองไทย ที่เราเดินเข้าไปหยิบยาที่ต้องการเองไม่ได้ หรือร้านที่ใหญ่ๆ บางร้านอาจจะมีการกั้นส่วนชัดเจนว่า บริเวณไหนที่เป็นยาอันตรายซึ่งต้องให้บริการโดยเภสัชกร บริเวณไหนที่เป็นยาสามัญประจำบ้าน หรือผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่ค่อนข้างปลอดภัยที่ลูกค้าสามารถเลือกใช้เองได้  

เวลาหมู่ญาติมาเจอกัน ก็มักจะสาธยายสรรพคุณว่าผลิตภัณฑ์ไหน ดีอย่างไร แล้วก็นำมาเป็นของฝากให้กัน ญาติท่านหนึ่งบ่นเรื่องปัญหาการนอนไม่หลับ ท่านก็หยิบหนึ่งขวดออกมา บนฉลากเขียนว่า “Sleep Aid” บรรจุ 96 เม็ด พร้อมบรรยายสรรพคุณว่า อาหารเสริม/สมุนไพรจากตะวันตกขวดนี้ดี กินแล้วช่วยเรื่องหลับดีมาก ผู้เขียนฟังแล้วก็สงสัย จึงขอดูรายละเอียดส่วนประกอบของผลิตภัณฑ์ ปรากฏว่า ข้อมูลที่ระบุในฉลาก บ่งว่ามันไม่ใช่ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร แต่มันเป็นยาต้านฮิสตามีนรุ่นที่ 1 (ยาแก้แพ้) ซึ่งเป็นตัวยาเคมี ซึ่งในประเทศไทยเป็นยาซึ่งคนไข้จะต้องผ่านการประเมินความเหมาะสมในการใช้ยาก่อน จึงจะได้ยาจากเภสัชกร หรือแพทย์เป็นผู้สั่งจ่ายเท่านั้น ยาชนิดนี้มีฤทธิ์หลักคือรักษาอาการแพ้ต่างๆและอาการข้างเคียงที่เด่นก็คือ ทำให้ง่วงนอน ทำให้ในบางประเทศออกมาเป็นยาช่วยให้หลับ ยากลุ่มนี้มีอีกหลายชนิด เช่น คลอร์เฟนิรามีน (Chlorpheniramine) ไดเฟนไฮดรามีน (Diphenhydramine) ดอกซีลามีน (Doxylamine) เป็นต้น

ที่น่ากังวลไปกว่านั้นก็คือ อยู่ในหมวดหมู่ยาที่ไม่ควรใช้ในผู้สูงอายุ โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้ามีโรคต้อหิน โรคต่อมลูกหมากโต ปัสสาวะขัด เพราะจะทำให้อาการของโรคดังกล่าวรุนแรงขึ้น ในรายที่ไม่ได้มีโรคประจำตัว ก็เพิ่มความเสี่ยงของการพลัดตกหกล้มจากอาการข้างเคียงง่วง มึนงงดังที่กล่าวไปแล้ว ถ้ารับประทานนานๆ อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคความจำเสื่อมด้วย 

ด้วยเหตุที่กฎหมาย หรือข้อบังคับเกี่ยวกับยาของแต่ละประเทศนั้นแตกต่างกัน ยาบางอย่างที่เป็นอันตรายในประเทศไทยมีกฎหมายที่ช่วยป้องกันไม่ให้คนไข้ได้รับอันตรายจากการใช้ยาเองโดยไม่ผ่านการดูแลของแพทย์หรือเภสัชกร แต่ในบางประเทศยาพวกนี้ผู้บริโภคสามารถเข้าถึได้จากชั้นวางยาได้เองในซูเปอร์มาร์เก็ต สิ่งที่น่ากังวลก็คือผู้ที่ซื้อสินค้าเหล่านี้นำกลับเข้ามาในประเทศ ไม่ว่าจะไว้ใช้เองหรือซื้อฝากกันโดยไม่รู้ ซึ่งต้องระวังอย่างมาก เพราะด้วยลักษณะบรรจุภัณฑ์และความสะดวกในการเข้าถึง ทำให้เข้าใจว่าเป็นสิ่งมาจากธรรมชาติมีความปลอดภัย หรือผลิตภัณฑ์เสริมอาหารทั่วไป เป็นซึ่งอาจจะเป็นการเข้าใจผิดและนำไปสู่ปัญหาสุขภาพได้  

นอกจากนั้นผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่ขายในหลายประเทศก็ไม่ได้มีกฎหมายที่เข้มงวด และให้ผู้บริโภคพิจารณาเอง โดยต้องพิจารณาตั้งแต่คุณภาพ และความปลอดภัยต่อร่างกายว่าจะเป็นคุณหรือโทษต่อร่างกายแต่ละท่าน ซึ่งแต่ละท่านก็มีปัญหาและข้อจำกัดทางสุขภาพที่ไม่เหมือนกัน  

ยังผลิตภัณฑ์เสริมอาหารอีกจำนวนหนึ่งที่มีส่วนประกอบสำคัญ ที่กฎหมายในประเทศไทยจัดเป็นยา ไม่ใช่ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ฉะนั้นการกำกับดูแลทางกฎหมาย และการควบคุณภาพของยาจะเข้มงวดกว่ามาก หรือกล่าวง่ายๆคือ ในการผลิตยาจะต้องมีการควบคุณภาพเป็นอย่างดี ขณะที่ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารนั้นจะหย่อนกว่ามาก 

โดยสรุปแล้ว การเลือกซื้อผลิตภัณฑ์สุขภาพจากต่างประเทศก็ต้องพิจารณาให้ดี การเข้าถึงได้ง่ายไม่ได้แปลว่าปลอดภัยกับคนทุกเพศทุกวัย การอ่านฉลากให้เข้าใจว่าองค์ประกอบของสิ่งที่เราจะเลือกใช้คืออะไรนั้นสำคัญมาก ส่วนผสมบางชนิดก็อาจไม่เหมาะ ไม่ปลอดภัยกับบางท่าน และยังมีอีกหลายผลิตภัณฑ์ที่เป็นยา ก่อนใช้เองหรือนำไปให้ใครใช้ก็ควรตรวจสอบว่า มีประวัติแพ้ยา หรือสารอื่นๆที่เป็นส่วนประกอบหรือไม่ ผลิตภัณฑ์หรือยานั้นมีข้อควรระวัง หรือข้อห้ามใช้ในคนกลุ่มใด หรือคนทึ่มีโรคประจำตัวใดและหลังการใช้ก็ควรตระหนักว่าอาจเกิดอาการไม่พึงประสงค์ต่างๆ ได้เช่นกัน ดังนั้นหากมีข้อสงสัยเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์ใดๆ ไม่ว่าจากในประเทศ หรือต่างประเทศที่ท่านใช้อยู่ หรือกำลังคิดจะใช้ สามารถปรึกษาเภสัชกรได้ หรือสอบถามได้ทาง line @guruya ศูนย์ข้อมูลยา คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 

รศ.ภญ.ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ รศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ

คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย