หลายคนได้ข่าวการแพ้ยารุนแรง จนทำให้ผิวหนังหลุดลอก ต้องรักษาใน ICU นานเป็นเดือนๆ แล้วคงทำให้ผู้ใช้ยาจำนวนมากเกิดความวิตก และกลัวมาก แต่ก็ต้องบอกว่าเรื่องนี้ over มากไปหรือไม่ ตอบว่า ไม่เลย แต่ก็ขึ้นกับว่าอะไรคือสาเหตุทำให้เกิดอาการเช่นนั้นขึ้นมา
ต้องย้ำว่าทุกคนมีโอกาสต้องใช้ยา ทั้งยาที่ได้จากร้านยา และจากโรงพยาบาล ต้องย้ำด้วยว่าทุกครั้งที่ใช้ยา โดยเฉพาะเมื่อต้องใช้ยาชนิดใหม่ ที่เราไม่เคยใช้มาก่อนก็อาจมีโอกาสเกิดอาการแพ้ยา โดยอาจแพ้เล็กน้อย หรือแพ้รุนแรง จนเกิดอันตรายถึงชีวิต รวมทั้งผลไม่พึงประสงค์อื่น ๆ ได้
ประเทศไทยมีศูนย์เฝ้าระวังความปลอดภัยด้านผลิตภัณฑ์สุขภาพ ซึ่งมีรายงานจำนวนมากเป็นหลักหลายร้อยครั้งถึงเรื่องการแพ้ยาแบบต่างๆ โดยเป็นการรายงานลักษณาการแพ้ รวมทั้งอาการข้างเคียงจากยาและอาการแพ้ยารวมกัน แสดงให้เห็นว่าการแพ้ยาเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นกับผู้ใช้ยา รวมถึงการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพอื่นๆ ไม่ว่าจะเป็นยาแผนปัจจุบัน หรือแผนโบราณ ดังนั้น จึงต้องระวังให้มากเมื่อต้องใช้ยา ตลอดถึงการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพอื่นๆ
ก่อนอื่นมารู้จักอาการแพ้ยากัน การแพ้ยาคือปฏิกิริยาที่ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายตอบสนองไวมากเกินไปต่อยาที่ใช้ รวมถึงสารต่างๆ ที่เรารับเข้าสู่ร่างกาย ส่งผลให้เกิดอาการต่างๆ ตามมา เช่น ผื่นคัน ผื่นลมพิษ ปากบวม ตาบวม ความดันโลหิตลดลง หน้ามืด หัวใจเต้นเร็ว หลอดลมหดเกร็ง
ในกรณีที่แก้ไขไม่ทันอาจเกิดภาวะระบบการหายใจล้มเหลว จนทำให้เสียชีวิต อาการแพ้ยาที่รุนแรงอาจทำให้ผิวหนังอักเสบ และยังเกิดความผิดปกติของอวัยวะต่างๆ ภายในร่างกาย เช่น ตับอักเสบ เป็นต้น
โดยทั่วไปอาการแพ้ยามักเกิดทันทีหรือ ภายในเวลาไม่นานหลังร่างกายได้รับยา แต่อาการแพ้ยาบางชนิดก็เกิดได้หลังจากใช้ยาไปแล้วหลายสัปดาห์ หรืออาจเป็นเดือน การแพ้ยาแบบหลังนี้มีความน่ากังวลมากกว่า เพราะผู้ใช้ยามักนึกไม่ถึงว่าเป็นการแพ้ยา แล้วยังคงใช้ยาต่อเนื่อง ทำให้อาการแพ้ยามีแนวโน้มรุนแรงมากยิ่งขึ้น
ส่วนใหญ่แล้วเรายังไม่สามารถคาดการณ์การแพ้ยาล่วงหน้าได้ เช่นเดียวกับการแพ้อาหาร แพ้แอลกอฮอล์ แพ้ฝุ่นแพ้ละอองเกสรดอกไม้
แต่อย่างที่เกริ่นข้างต้นว่า การแพ้มีการตอบสนองได้หลายแบบ แบบตอบสนองทันทีหลังได้รับยาที่แพ้ แต่ก็มีอีกแบบที่ใช้ยาครั้งแรกยังไม่เป็นอะไร แต่พอได้รับยาซ้ำๆ จึงแสดงอาการแพ้ให้เห็น ฉะนั้น การแพ้ยาลักษณะนี้ ถึงเคยใช้แล้วไม่แพ้ แต่ถ้าอยู่มาวันหนึ่ง ก็อาจเกิดอาการแพ้ยาได้
อาการแพ้ยาที่เป็นข่าวดัง และมีอันตรายมากชนิดหนึ่ง คือ กลุ่มอาการสตีเวนส์จอห์นสัน ทำให้เกิดการอักเสบอย่างรุนแรงของผิวหนัง และเยื่อบุผิว ซึ่งผู้ป่วยอาจมีอาการคล้ายไข้หวัด จากนั้นก็มีตุ่มผื่นขึ้นบริเวณผิวหนังและเยื่อบุผิว โดยเฉพาะบริเวณใบหน้า คอ ลำตัว จากนั้นจะกลายเป็นตุ่มพุพอง และลอกออก แล้วยังพบอาการอักเสบรุนแรงได้ที่ตา จมูก ปาก อวัยวะเพศ อาการแพ้ยาแบบนี้ ถ้าอาการผิดปกติทีละอย่างสองอย่าง ซึ่งวินิจฉัยได้ยาก เพราะกว่าจะเข้าใจว่าแพ้ยา ผู้ป่วยก็อาจจะมีอาการรุนแรงมากแล้ว จนทำให้ผิวหนังลอก และอวัยวะภายในทำงานผิดปกติ จนต้องเข้าไปอยู่ในห้อง ICU เป็นเวลานานกว่าจะหายเป็นปกติ
ย้ำว่าคนเราสามารถแพ้ยาได้ และพบว่ามียาบางกลุ่มที่พบบ่อยว่าใช้แล้วเกิดแพ้ยา เช่น ยารักษาโรคเกาต์ ยารักษาโรคลมชัก ยาต้านอักเสบกลุ่ม และยาปฏิชีวนะ
ปัจจัยที่เพิ่มความเสี่ยงทำให้ผู้ใช้ยามีโอกาสแพ้ยาเพิ่มขึ้น คือ ผู้มีประวัติการแพ้อยู่ก่อนแล้ว เช่น แพ้อาหาร เป็นต้น หรือผู้ที่มีสมาชิกในครอบครัวแพ้ยา หรือกรณีที่ใช้ยาตัวใดจำนวนมากเป็นเวลานาน เป็นต้น
ฉะนั้น การป้องกันอันตรายจากการแพ้ยา คือ ใช้ยาเท่าที่จำเป็น หากเคยแพ้ยาใด ต้องพกบัตรการแพ้ยาแล้วต้องแจ้งประวัติการแพ้ยา รวมถึงแพ้สิ่งอื่นๆ ให้บุคลากรการแพทย์ที่ให้การรักษาเรารับทราบก่อนทุกครั้ง แต่หากใช้ยาแล้วเกิดอาการผิดปกติ ต้องรีบปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรทันที กรณีที่ใช้ยาอยู่แล้ว แล้วเกิดอาการผิดปกติที่หาสาเหตุไม่ได้ ขอให้นึกถึงสาเหตุว่าปัญหานั้นอาจเกิดจากยาก็ได้ เมื่อมีปัญหาการแพ้ยา ต้องรีบไปพบแพทย์หรือเภสัชกรทันที
รศ.ภญ.ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ รศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ
คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
โปรดอ่านก่อนแสดงความคิดเห็น
1.กรุณาใช้ถ้อยคำที่ สุภาพ เหมาะสม ไม่ใช้ ถ้อยคำหยาบคาย ดูหมิ่น ส่อเสียด ให้ร้ายผู้อื่น สร้างความแตกแยกในสังคม งดการใช้ถ้อยคำที่ดูหมิ่นหรือยุยงให้เกลียดชังสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
2.หากพบข้อความที่ไม่เหมาะสม สามารถแจ้งได้ที่อีเมล์ online@naewna.com โดยทีมงานและผู้จัดทำเว็บไซด์ www.naewna.com ขอสงวนสิทธิ์ในการลบความคิดเห็นที่พิจารณาแล้วว่าไม่เหมาะสม โดยไม่ต้องชี้แจงเหตุผลใดๆ ทุกกรณี
3.ขอบเขตความรับผิดชอบของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ อยู่ที่เนื้อหาข่าวสารที่นำเสนอเท่านั้น หากมีข้อความหรือความคิดเห็นใดที่ขัดต่อข้อ 1 ถือว่าเป็นกระทำนอกเหนือเจตนาของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ และไม่เป็นเหตุอันต้องรับผิดทางกฎหมายในทุกกรณี