โครงกระดูกมนุษย์ที่บ้านเก่า

การที่แหล่งโบราณคดีได้พบในภูมิภาคต่างๆทั่วประเทศนั้น การเรียนรู้ครั้งแรกนั้นถ้าไม่พบเครื่องมือหินที่บ้านเก่า เมืองกาญจนบุรีแล้ว ก็คงไม่มีพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติบ้านเก่าให้เรียนรู้ถึงเรื่องโบราณคดีของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์กัน พิพิธภัณฑ์แห่งนี้จัดตั้งขึ้นในปี พ.ศ.2508 สืบเนื่องจากดร.เอชอาร์ แวน เฮเกอเร็น (H.R.Van Heekerren)นักโบราณคดีชาวฮอลันดา ซึ่งถูกจับเป็นเชลยศึกและถูกเกณฑ์มาสร้างทางรถไฟสายมรณะในสงครามโลกครั้งที่ 2 ได้พบเครื่องมือหินกะเทาะและขวานหินขัด ในขณะทำงานอยู่บริเวณตำบลบ้านเก่า เมื่อสงครามสงบลงแล้ว จึงได้นำเครื่องมือหินที่พบกลับไปศึกษาวิเคราะห์ที่สหรัฐอเมริกา จนนำไปสู่การสำรวจขุดค้นทางโบราณคดีโดยนักโบราณคดีไทยและต่างประเทศในพื้นที่บ้านเก่าเป็นครั้งแรกเมื่อ พ.ศ.2499หลังจากนั้นระหว่าง พ.ศ.2503-2505 คณะสำรวจก่อนประวัติศาสตร์โครงการความร่วมมือทางโบราณคดีระหว่างไทย-เดนมาร์ก ได้ทำการศึกษาขุดค้นแหล่งโบราณคดีบ้านเก่า บริเวณที่ดินของนายลือ-นายบาง เหลืองแดง บริเวณริมแม่น้ำแควน้อยได้พบโบราณวัตถุสมัยก่อนประวัติศาสตร์จำนวนมาก

ผังประวัติศาสตร์โบราณคดี

กรมศิลปากรจึงตั้งพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติบ้านเก่าขึ้น บริเวณใกล้กับแหล่งขุดค้นเมื่อปีพ.ศ.2508 เพื่อเก็บรวบรวมรักษาและจัดแสดงโบราณวัตถุสมัยก่อนประวัติศาสตร์ที่ได้จากการสำรวจขุดค้นทางโบราณคดีอื่นๆ ในจังหวัดกาญจนบุรี ปัจจุบันจากพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กๆ หลังเดิม ได้สร้างใหม่ออกแบบเป็นอาคารเหลี่ยมสีแดงแบบสากลที่ภายในนั้นจัดแสดง 6 ห้อง ห้องที่ 1 จัดแสดงประวัติความเป็นมาของเมืองกาญจนบุรี สภาพภูมิประเทศ ธรณีวิทยา ป่าไม้ ทรัพยากรธรรมชาติ ห้องที่ 2จัดแสดงโบราณวัตถุสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ที่พบจากการสำรวจขุดค้นทางโบราณคดีที่แหล่งโบราณคดีบ้านเก่า ได้แก่ แหล่งนายบาง นายลือ เหลืองแดง แหล่งวัดท่าโป๊ะ ถ้ำหีบ ถ้ำเม่น ถ้ำทะลุ เป็นต้น โบราณวัตถุชิ้นสำคัญ ประกอบด้วย ภาชนะดินเผาสามขา ภาชนะทรงคนโท ภาชนะทรงพาน เครื่องมือหินกะเทาะ ลูกปัดหิน และโครงกระดูกมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์ และประวัติการสำรวจขุดค้นทางโบราณคดี ตั้งแต่ พ.ศ.2503 เป็นต้นมา ห้องที่ 3 จัดแสดงโลงศพไม้ ที่พบจากการสำรวจขุดค้นในถ้ำ เพิงผา และบริเวณริมแม่น้ำแควน้อย แม่น้ำแควใหญ่ โลงศพไม้ทำจากท่อนไม้ขนาดใหญ่ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 60-80 ซ.ม. ยาว 250-300 ซม. ทำจากไม้เนื้อแข็ง เช่น ไม้ตะเคียนทองไม้ประดู่ ฯลฯ ผ่าออกตามแนวยาวแล้วขุดเนื้อไม้ออก ตรงกลางมีพื้นที่ว่างอาจใช้สำหรับบรรจุโครงกระดูกมนุษย์ สิ่งของเครื่องใช้สำหรับพิธีกรรมเกี่ยวกับความตาย ส่วนหัวและท้ายมีรูปคล้ายศีรษะมนุษย์ หรือสัตว์ ปัจจุบันพบโลงไม้ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน ในต่างประเทศพบที่จีน พม่า และมาเลเซีย เป็นต้นห้องที่ 4 จัดแสดงโบราณวัตถุที่ได้จากการสำรวจขุดค้นทางโบราณคดีในจังหวัดกาญจนบุรี อายุสมัยตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ยุคหิน ยุคโลหะเช่น แหล่งโบราณคดีบ้านดอนน้อย อำเภอบ่อพลอย แหล่งโบราณคดีบ้านดอนตาเพชร อำเภอพนมทวน ถ้ำพระ อำเภอไทรโยค เป็นต้น 

มนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ บ้านเก่า

ห้องที่ 5 จำลองการดำรงชีวิตของมนุษย์ในสังคมล่าสัตว์และสังคมเกษตรกรรม แสดงให้เห็นถึงพัฒนาการทางสังคมของมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ที่มนุษย์ดำรงชีวิตด้วยการเก็บของป่าล่าสัตว์ และจัดแสดงภาพถ่ายโบราณวัตถุชิ้นสำคัญ เช่น จี้รูปสิงโต ลูกปัดหิน ประติมากรรมสำริดรูปไก่ที่พบจากแหล่งโบราณคดีบ้านดอนตาเพชร อำเภอพนมทวน ภาพตะเกียงโรมันสำริด พบที่โบราณสถานพงตึก อำเภอท่ามะกา จังหวัดกาญจนบุรี ปัจจุบันโบราณวัตถุชิ้นสำคัญดังกล่าวจัดแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ห้องที่ 6จัดแสดงภาพถ่ายการดำเนินงานทางโบราณคดี และจัดแสดงโบราณวัตถุชิ้นสำคัญที่พบจากการขุดแต่งและบูรณะปราสาทเมืองสิงห์ เมื่อ พ.ศ.2517-2530 โบราณวัตถุชิ้นสำคัญ ประกอบด้วย ประติมากรรมรูปเคารพพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรนางปรัญาปารมิตา ประติมากรรมปูนปั้นรูปบุคคลหลากหลายชาติพันธุ์ ภาชนะดินเผา ภาชนะสำริด แท่นหินบดยา และชิ้นส่วนประกอบสถาปัตยกรรมของปราสามขอมโบราณ พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ถือเป็นแหล่งเรียนรู้ที่น่าสนใจและจัดรูปแบบที่ทันสมัยมาก