สัปดาห์ที่แล้วพูดถึงคนไข้มะเร็งที่กำลังรักษาด้วยยาเคมีบำบัด ว่ามีอาการข้างเคียงมากมาย และต้องพบกับความลำบากเรื่องอาหารการกินอย่างไรบ้าง สัปดาห์นี้อยากชวนคุยต่อว่า แล้วถ้าไม่อยากเป็นมะเร็ง อาหารแบบไหนควรละเว้น เผื่อทราบแล้วจะได้ปรับเปลี่ยนการกินในอนาคต

กลุ่มแรกที่แนะนำให้งดหรือลดมากที่สุดเท่าที่ทำได้ คือเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ของพวกนี้สนุกตอนดื่ม แต่ลำบากตอนป่วย เพราะเมื่อเราดื่มเหล้าเข้าไปแล้ว ร่างกายจะเปลี่ยนแอลกอฮอล์เป็น อะเซตัลดีไฮด์ เป็นสารพิษทำลายดีเอ็นเอของเซลล์ และถ้ากระบวนการการซ่อมแซมดีเอ็นเอที่เสียหายเกิดทำงานไม่ดี ทำให้เซลล์กลายพันธุ์เป็นมะเร็งได้ และแอลกอฮอล์ยังทำให้เนื้อเยื่อตับและทางเดินอาหารอักเสบซ้ำ ๆ เพิ่มโอกาสกลายเป็นมะเร็ง และรบกวนการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน ทำให้ร่างกายกำจัดเซลล์มะเร็งได้ไม่ดี ผลโดยรวมคือ ถ้าเราดื่มเหล้าเป็นประจำ ก็ย่อมต้องเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งค่อนข้างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งมะเร็งตับ

นอกจากเหล้าแล้ว อาหารที่ควรงดโดยเด็ดขาดคืออาหารที่ปนเปื้อนยาฆ่าแมลงและโลหะหนัก ที่มักพบในผักผลไม้ แม้ว่าไฟเบอร์ในผักผลไม้จะมีส่วนลดความเสี่ยงมะเร็งได้ก็จริง แต่ถ้าผักผลไม้นั้นปนเปื้อนยาฆ่าแมลง ก็ทำให้เสี่ยงเกิดโรคมะเร็งได้ ดังนั้นถ้าเลือกได้ ต้องเลือกบริโภคผักที่มั่นใจว่าเป็นออร์แกนิค แต่ผักออร์แกนิคมักมีราคาแพง แล้วก็ยังไม่แน่ใจอีกว่าออร์แกนิคแท้หรือไม่ ฉะนั้น เราต้องมั่นใจจริง ๆ และต้องล้างผักให้สะอาดมากที่สุดด้วย

นอกจากยาฆ่าแมลงแล้ว อาหารแห้งบางชนิดถ้าเก็บไม่ดี หรือเก็บนานเกินไป ก็เสี่ยงเกิดเชื้อราและปนเปื้อนสารอะฟลาท็อกซิน ซึ่งนำไปสู่การเกิดมะเร็งตับ ตัวอย่างของอาหารหมวดนี้ที่ทุกคนคุ้นเคยดีคือ ถั่วลิสงป่นและพริกป่น รวมถึงพวกธัญพืช หรือเครื่องเทศแห้ง ที่เก็บไม่ดี เพราะฉะนั้น ต้องเลือกกินแต่ของที่ทำใหม่ ๆ ถ้าเก่าหรือมีกลิ่นหืน ก็ต้องทิ้งทันที เนื่องจากเสี่ยงทำให้เกิดมะเร็งตับ

สำหรับอาหารอีกกลุ่มหนึ่งที่เพิ่มความเสี่ยงมะเร็งมาก ๆ ได้แก่อาหารปนเปื้อนพยาธิ เช่น การกินปลาร้าดิบ หรือปลาดิบ เพราะมีโอกาสพบพยาธิใบไม้ปนเปื้อน จึงเน้นย้ำว่าอาหารจำพวกนี้ทำให้เสี่ยงเป็นมะเร็งตับ และท่อน้ำดีได้ จึงไม่ควรกินอย่างเด็ดขาด แต่ถ้าจะกิน ก็ต้องทำให้สุกก่อน จึงจะไม่เสี่ยงมะเร็ง

กลุ่มถัดมาคือ เนื้อสัตว์แปรรูป เช่น ไส้กรอก แฮม เบคอน หรือเนื้อรมควัน กระบวนผลิตอาหารเหล่านี้ ทำให้เกิดสารไนโตรซามีน ซึ่งมีโอกาสทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่สายดีเอ็นเอ และทำให้เพิ่มความเสี่ยงต่อมะเร็ง เช่น มะเร็งลำใส้ เป็นต้น 

นอกจากนี้การปรุงอาหาร โดยเฉพาะอย่างยิ่งอาหารจำพวกเนื้อสัตว์ที่อุณหภูมิสูง เช่น ปิ้ง ย่าง หรือทอดจนเกรียม ทำให้เกิดสารก่อมะเร็ง เช่น เฮเทอโรไซคลิกเอมีน และโพลีไซคลิกอะโรมาติกไฮโดรคาร์บอน ซึ่งกระตุ้นให้เซลล์กลายพันธุ์ และเพิ่มความเสี่ยงของมะเร็งหลายชนิด ถ้าจะกินก็ควรกินแต่พอดี และกินพร้อมผักสดสะอาดเพื่อเพิ่มไฟเบอร์

อีกอย่างที่ต้องระวังคืออาหารทอดด้วยน้ำมันทอดซ้ำ หลายคนพอทราบแล้วว่าของทอดนอกจากเสี่ยงอ้วนแล้วยังมีสารก่อมะเร็ง เมื่อน้ำมันถูกใช้ซ้ำ ๆ ที่อุณหภูมิสูงจะเกิดการเปลี่ยนแปลงโครงสร้าง กลายเป็นสารที่อันตราย และเกิดอนุมูลอิสระ กระตุ้นให้เซลล์กลายพันธุ์เพิ่มความเสี่ยงของโรคเรื้อรัง เช่น หลอดเลือด หัวใจ เบาหวาน รวมถึงมะเร็งด้วย จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้น้ำมันทอดซ้ำ

การกินที่ไม่ควบคุมแล้วทำให้เกิดภาวะน้ำหนักเกินหรืออ้วน ก็หนีความเสี่ยงมะเร็งไม่พ้น คนอ้วนมีความเสี่ยงเป็นมะเร็งสูงขึ้น 40 เปอร์เซ็นต์ (เทียบกับคนน้ำหนักปกติ) มะเร็ง หลายชนิดสัมพันธ์กับความอ้วน เช่น มะเร็งเต้านม (หลังวัยหมดประจำเดือน) มะเร็งลำไส้ใหญ่ สาเหตุอาจเกิดจาก ความอ้วนทำให้ฮอร์โมนผิดปกติ เกิดภาวะอักเสบเรื้อรัง รวมถึงมีการหลั่งอินซูลินสูง จึงเกิดภาวะดื้ออินซูลิน ช่วยกระตุ้นการแบ่งตัวเซลล์ผิดปกติ

โดยสรุป มีของหลายอย่างที่กินแล้วเสี่ยงมะเร็ง เช่น ของดิบปนเปื้อนพยาธิ ผักผลไม้ปนเปื้อนยาฆ่าแมลงและโลหะหนัก ของแห้งที่มีเชื้อราอะฟลาท็อกซิน ของปรุงด้วยน้ามันทอดซ้ำ เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ขอย้ำว่าต้องเลี่ยงการกินสิ่งดังกล่าวให้ได้ และต้องกินอาหารให้หลากหลายครบหมู่ แล้วที่สำคัญคือต้องออกกำลังกายเพื่อรักษาน้ำหนักไม่ให้มากเกินไป และต้องคือหมั่นตรวจสุขภาพ และตรวจคัดกรองโรคมะเร็ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรณีที่หากมีญาติสายตรงมีประวัติเป็นมะเร็ง เพราะเมื่อเทียบกับคนอื่น ๆ แล้ว ก็นับว่าเสี่ยงสูงกว่าคนที่ไม่มีญาติเป็นมะเร็ง ทั้งนี้ การใช้ชีวิตอย่างระมัดระวังก็เป็นเรื่องดี แต่ต้องไม่เครียดจนเกินไป ก็จะช่วยลดความเสี่ยงการป่วยและตายจากมะเร็งได้

รศ. ภญ. ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ รศ. ภก. ดร. บดินทร์ ติวสุวรรณ 
คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย