ทดสอบความฟิตของร่างกายกับเครื่อง VO2 max ที่ศูนย์หัวใจ โรงพยาบาลสมเด็จพระปิ่นเกล้า กรมแพทย์ทหารเรือ 

จากคำกล่าวของ พลเรือเอก ลือชัย รุดดิษฐ์ ผู้บัญชาการทหารเรือ (ผบ.ทร.) ที่ว่า "จิตใจที่เข้มแข็งและดีงามล้วนอยู่ในร่างกายที่สมบูรณ์" ดังนั้น จึงอาจกล่าวได้ว่า สมรรถภาพของร่างกายที่สมบูรณ์แข็งแรง เป็นปัจจัยสำคัญที่จะทำให้บุคคลมีสุขภาพที่ดีทั้งกายและใจ อันจะส่งผลให้เกิดประสิทธิภาพในการปฏิบัติงานโดยเฉพาะอย่างยิ่งในการดำเนินชีวิตต่อไป และเป็นโอกาสที่ดีว่า เมื่อเร็วๆ ทางศูนย์หัวใจ โรงพยาบาลสมเด็จพระปิ่นเกล้า กรมแพทย์ทหารเรือ ได้รับมอบเครื่อง VO2 max ซึ่งนับได้ว่าเป็นอุปกรณ์ทางกายแพทย์ที่ใช้ตรวจความฟิตของร่างกายการตอบสนองของระบบการเผาผลาญอาหารของร่างกาย ระบบการหายใจ ระบบของหัวใจและหลอดเลือดต่อการออกกำลังกายของผู้ทดสอบ  

ในโอกาสนี้ พลเรือเอก วศินสรรพ์ จันทวรินทร์ ที่ปรึกษาพิเศษกองทัพเรือ ในฐานะประธานกรรมการบริหารสวัสดิการกีฬากองทัพเรือ และประธานกรรมการอำนวยการจัดกิจกรรมไตรกีฬานาวีเฉลิมพระเกียรติฯ ได้เข้าร่วมทดสอบกับเครื่อง VO2 max โดยมี นาวาเอก นายแพทย์ พิทักษ์ พงศ์นนทชัย รองผู้อำนวยการศูนย์หัวใจ โรงพยาบาลสมเด็จพระปิ่นเกล้า ให้การต้อนรับและร่วมสังเกตการณ์ทดสอบ  

VO2 max หรือ maximal oxygen consumption คือ อัตราการใช้ออกซิเจนสูงสุดของร่างกายในขณะออกกำลังกาย มีหน่วยเป็นมิลลิลิตรต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมในเวลา 1 นาที ซึ่งค่าดังกล่าวสะท้อนให้เห็นถึงความฟิตของร่างกายของผู้เข้าทดสอบในช่วงเวลานั้นๆ โดยสามารถตรวจประเมินได้โดยการให้ออกกำลังกายและวัดก๊าซที่ผู้ทดสอบหายใจเข้า-ออก การตรวจนี้เรียกว่า cardiopulmonary exercise test (CPET หรือ CPx) ซึ่งผลการตรวจนี้นอกจากจะทำให้ทราบถึงค่า VO2 max ยังทำให้ทราบถึงการตอบสนองของระบบการเผาพลาญอาหารของร่างกาย ระบบการหายใจ ระบบของหัวใจและหลอดเลือดต่อการออกกำลังกายของผู้ทดสอบอีกด้วย 

โดยเครื่อง VO2 max จะสามารถดูแลสมรรถภาพร่างกายให้แก่นักกีฬามืออาชีพทุกคน โดยวัดระดับความฟิตหรือความอึดของร่างกาย ซึ่งแพทย์สามารถใช้ข้อมูลจากเครื่อง VO2 Max นี้ในการช่วยเพิ่มศักยภาพร่างกายของนักกีฬาให้ดีขึ้นกว่าเดิม โดยสิ่งที่ได้จากการทดสอบ VO2 max นั้นจะบ่งบอกถึงประสิทธิภาพในการใช้ออกซิเจนเพื่อเผาพลาญอาหารเป็นพลังงานให้กับกล้ามเนื้อ (aerobic metabolism) ผู้ทดสอบที่มีความฟิตของร่างกายที่สูง ค่าที่วัดได้ก็จะสูงเช่นกัน ซึ่งค่า VO2 max นั้นยังมีปัจจัยอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องด้วย ได้แก่ เพศ อายุ เชื้อชาติ เป็นต้น 

ค่า anaerobic threshold หรือ ค่า lactate threshold ซึ่งจะแสดงถึงขีดจำกัดของการใช้ aerobic metabolism ของผู้เข้ารับการทดสอบ ก่อนที่ร่างกายจะเปลี่ยนไปใช้การเผาผลาญอาหารแบบไม่ใช้ออกซิเจน (anaerobic metabolism) โดยการเผาผลาญอาหารแบบไม่ใช้ออกซิเจนนี้จะทำให้เกิดกรดแลคติก (lactic acid) ซึ่งเป็นของเสียที่จะทำให้เกิดอาการอ่อนล้าและปวดกล้ามเนื้อได้ จากข้อมูลในส่วนนี้จะเป็นประโยชน์เพื่อนำไปใช้ปรับตารางการฝึกซ้อมของผู้ทดสอบ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้ aerobic metabolism ต่อไปได้ 

นาวาเอก นายแพทย์ พิทักษ์ อธิบายให้สามารถเข้าใจได้ง่าย ๆ ว่า  "เครื่อง VO2 max นั้น เหมือนกับเป็นเครื่องที่คัดแยกกลุ่มนักกีฬา เช่น นักกีฬาหลายคนไม่พบว่าตนเองมีปัญหาด้านสุขภาพ ซึ่งอาจเป็นอุปสรรค หรือเป็นอันตรายในการออกกำลังกาย หรือบางคนอาจเป็นผู้มีสุขภาพดีเป็นเลิศ ที่สามารถปั้นให้เป็นนักกีฬาดาวรุ่งอนาคตไกลได้ เครื่องนี้สามารถบ่งชี้ได้  โดยวัดจากภาวะที่ร่างกายใช้ออกซิเจนในการออกกำลังกาย โดยทั่วไปเราใช้ออกซิเจนในการสร้างพลังงาน ซึ่งปรกติจะใช้พลังงานจากไขมัน และเมื่อร่างกายใช้พลังงานจากไขมันหมดแล้ว จะเปลี่ยนเป็นใช้คาร์โบไฮเดรต ซึ่งการใช้คาร์โบไฮเดรตนั้น ร่างกายจะไม่ใช้ออกซิเจนทำให้สามารถ ตรวจวัดและแสดงผลได้ อันจะนำไปสู่การกำหนด Heart Rate Zone ที่แท้จริงของผู้เข้ารับการทดสอบเพื่อนำมาออกแบบรูปแบบในการออกกำลังกายอันจะเสริมสร้างสมรรถภาพทางร่างกายของนักกีฬาต่อไป ซึ่งผลการตรวจ VO2 max สามารถนำไปใช้ปรับตารางการฝึกซ้อมเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้ aerobic metabolism และการฝึกซ้อมเพื่อดึงไขมันมาเป็นแหล่งพลังงานให้กับร่างกายอย่างมีประสิทธิภาพ"

ทั้งนี้ การตรวจประเมิน VO2 max นิยมทดสอบด้วยการวิ่งบนลู่วิ่ง (treadmill) หรือการปั่นจักรยาน (Stationary bike cycling) ขึ้นอยู่กับรูปแบบที่ผู้ทดสอบออกกำลังกายเป็นประจำ โดยในการทดสอบจะต้องสวมใส่หน้ากากเพื่อวัดก๊าซที่ผู้ทดสอบหายใจเข้า–ออก รวมถึงติดแถบคาดหน้าอกเพื่อวัดอัตราการเต้นของหัวใจ และติดขั้วไฟฟ้าเพื่อวัดคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (EKG 12 leads) โดยการทดสอบจะแบ่งเป็น 4 ขั้นตอน คือ  

1. ให้ยืนหรือนั่งนิ่งเป็นเวลา 3 นาที หายใจเข้า-ออกตามปกติ เพื่อประเมินในภาวะปกติก่อนออกกำลังกาย 

2. เริ่มเดินหรือปั่นจักรยานเบาๆ เป็นเวลา 3 นาที เพื่ออบอุ่นร่างกาย (warm up) 

3. การทดสอบจริง  จะค่อยๆ ปรับเพิ่มความเร็วและความชันของลู่วิ่ง หรือปรับความฝืดของจักรยานเพิ่มขึ้น จนผู้เข้ารับการทดสอบออกกำลังกายต่อไปไม่ไหว จึงยุติการทดสอบ 

4. เดินหรือปั่นจักรยานต่อเบาๆ เป็นเวลา 5 นาที เพื่อ cool down และผ่อนคลายกล้ามเนื้อ 

ภายหลังการทดสอบ เครื่อง VO2 max จะบ่งชี้อัตราการใช้ไขมันสูงสุด (fat oxidation) เพื่อมาปรับใช้ในการลดน้ำหนักหรือฝึกซ้อมเพื่อดึงไขมันมาเป็นแหล่งพลังงานให้กับร่างกายได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น  รวมถึงช่วงของอัตราการเต้นของหัวใจ (heart rate zone) เพื่อมาปรับใช้ในการจัดตารางการฝึกซ้อมที่เหมาะสมให้กับผู้ทดสอบ  
นอกจากนั้นยังสามารถประเมินการตอบสนองของระบบการหายใจ ระบบของหัวใจและหลอดเลือด เพื่อเฝ้าระวังความผิดปกติของสองระบบข้างต้นในระหว่างการออกกำลังกาย โดย

นาวาเอก นายแพทย์ พิทักษ์ ได้กล่าวเพิ่มเติมว่า นอกจากประเมินสมรรถภาพทางร่างกายของนักกีฬาแล้ว ในทางการแพทย์ ได้นำ เครื่อง  VO2 max  มาประยุกต์ใช้กับคนไข้โรคหัวใจ รวมถึงผู้ที่มีปัญหาน้ำหนักเกินและต้องการลดความอ้วนอย่างถูกวิธี ได้เป็นอย่างดี โดยจะให้ผู้เข้ารับการตรวจสวมใส่อุปกรณ์และนั่งเฉย ๆ โดยสามารถตรวจวัดว่าในภาวะปรกติ ร่างกายใช้พลังงานกี่กิโลแคลลอรี่ เพื่อที่จะได้รับประทานอาหารและออกกำลังกายให้มรความเหมาะสมและสัมพันธ์กับการเผาผลาญพลังงานของร่างกาย ซึ่งจะสามารถทำให้การลดน้ำหนักและลดไขมันซึ่งมีผลต่อระบบหลอดเลือดและหัวใจทำได้อย่างมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น   

โดยสรุปแล้วการตรวจประเมิน VO2 max คือ นอกจากจะได้ทราบความฟิตของร่างกายที่พัฒนาขึ้นจากการฝึกซ้อมในช่วงที่ผ่านมาแล้ว ยังได้รับได้ทราบถึงข้อมูลต่างๆข้างต้นมาปรับใช้ในการจัดตารางการฝึกซ้อม เพื่อทำให้ผู้ทดสอบสามารถเพิ่มสมรรถภาพร่างกายของตนได้อย่างเหมาะสมและเต็มประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น รวมถึงนำไป    ประยุกต์ใช้ทางการทหารได้เช่นหลักสูตรรบพิเศษต่างๆ  ตลอดจนนำมาปรับใช้ในการตรวจร่างกายนักกีฬาก่อนเข้าร่วมการแข่งขันไตรกีฬานาวี เพื่อป้องกันอันตรายที่อาจจะเกิดขึ้นจากความไม่พร้อมของร่างกายได้เป็นอย่างดี

ทั้งนี้ พลเรือเอก วศินสรรพ์ ได้เชิญชวนให้ข้าราชการของกองทัพเรือ ทั้งที่ออกกำลังกายเป็นประจำและที่ประสงค์จะเข้าร่วมการแข่งขันไตรกีฬานาวีเฉลิมพระเกียรติฯ ตลอดจนบุคคลทั่วไปที่มีความประสงค์อยากจะทดสอบความฟิตของร่างกายกับเครื่อง VO2 max สามารถติดต่อได้ที่ ศูนย์หัวใจ โรงพยาบาลสมเด็จพระปิ่นเกล้า กรมแพทย์ทหารเรือ