วงเสวนาขอ ‘จ้างเหมา-เอาท์ซอร์ส-ซับคอนแทรค’ ต้องเข้าถึงความเป็นธรรมตามสิทธิแรงงาน

7 ต.ค. 2566 ที่หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร มีการจัดนิทรรศการ “ฅนทำการผลิตที่บ้าน (We’re Home-based workers)” โดยมูลนิธิเพื่อการพัฒนาแรงงานและอาชีพ (Homenet Thailand) รวมถึงมีวงเสวนา “ฅนทำการผลิต(น่ะ) มีสิทธิ์ไหม?” ซึ่ง นางกชพร กลักทองคำ ประธานสมาพันธ์แรงงานนอกระบบ (ประเทศไทย) กล่าวว่า ผู้รับงานไปทำที่บ้าน ปัจจุบันแม้จะมีงานเข้ามาให้ทำจำนวนมาก แต่ปัญหาคือคนทำงานไม่สามารถรับงานโดยตรงได้ อย่างกลุ่มรับงานของพวกตน ก็ยังรับงานมาต่อเป็นทอดที่ 3 

ซึ่งการรับงานของกลุ่มคนรับงานไปทำที่บ้าน เหตุที่มีปัญหาทั้งค่าจ้างที่น้อยและไม่สม่ำเสมอ รวมถึงอาจถูกโกง เพราะคนรับงานไม่ได้ติดต่อกับผู้ว่าจ้างโดยตรง แต่มีคนกลางที่เป็นผู้กว้างขวาง มีชื่อเสียงรู้จักคนมากมายไปประมูลงานมาได้ แล้วก็ผ่านเซลล์มาอีกทอดหนึ่ง ซึ่งอย่างกลุ่มตนที่เป็นทอดที่ 3 ร้อยละ 70 มีอุปกรณ์การทำงานเกือบครบ แต่ในกรณีที่ทำไม่ทันก็จะต้องส่งต่อไปให้ทอดที่ 4 ที่ 5 รับไปทำต่อ

“คิดดูขนาดทอดที่ 3 เราไม่สามารถต่อรองราคาได้เยอะ เพราะมันโดนตัดไปแล้ว 2 ทอด พอต่อรองไม่ได้เยอะทอดสุดท้ายมันก็เหลือน้อยลง อย่างตอนนี้เย็บเสื้อยืด 10 ปีที่แล้ว 6 บาท ปัจจุบันก็ 6 บาท แต่ในขณะที่ต้นทุนมันไม่ใช่ 6 บาท มันเพิ่มสูงขึ้น อย่างเราเคยรับงานตัวหนึ่งเคยได้กำไรในการบริหารจัดการต่างๆ 30% ตอนนี้เราเหลือไม่เกิน 15% สถานการณ์ของเรามันมีงานแต่ไม่มีเงิน เพราะราคามันต่ำมาก” นางกชพร กล่าว 

นายบวร ทรัพย์สิงห์ นักวิชาการสถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กล่าวว่า กลุ่มผู้ทำการผลิตที่บ้าน อาจมองไม่เห็นบนพื้นที่สาธารณะเพราะกระจัดกระจายอยู่ตามบ้าน และไม่ใช่แรงงานอิสระเพราะถูกควบคุมโดยผู้ว่าจ้าง ซึ่งสินค้าต่างๆ ที่ผู้บริโภคได้ใช้ เบื้องหลังคือหยาดเหงื่อของแรงงานที่บางครั้งก็ไม่ได้รับสวัสดิการที่เพียงพอ โดยผู้ทำการผลิตที่บ้านจะมี 2 ประเภท คือ กลุ่มที่จ้างงานตนเอง หรือผลิตเอง-ขายเอง กับกลุ่มที่รับงานเหมาช่วง หรือซับคอนแทรค (Subcontract) ที่ถูกว่าจ้างโดยบริษัทต่างๆ 

แต่ปัญหาที่พบคือ ที่ผ่านมากลุ่มหลังนี้ไม่เคยมีสัญญาว่าจ้างที่เป็นลายลักษณ์อักษรชัดเจน เช่น รูปแบบการจ้างงาน ค่าตอบแทนที่ได้รับ อีกทั้งไม่มีอำนาจต่อรอง ถูกกดค่าแรงหรือกดดันให้ต้องส่งมอบงานเร็วขึ้นแต่ไม่มีการเพิ่มค่าตอบแทนให้มากขึ้น หากเรียกร้องก็อาจไม่ได้รับการจ้าง เพราะงานไม่ได้มีเพียงพอสำหรับทุกคน แม้กระทั่งการลงทุนต่างๆ เอง ตั้งแต่วัสดุอุปกรณ์ เครื่องมือ ไฟฟ้า น้ำประปา ฯลฯ ที่น่าคิดคือทั้งที่มีนายจ้างชัดเจน แต่การจ้างเหมากลับไม่นับรวมอยู่ในประกันสังคมมาตรา 33 

“อย่างเอาท์ซอร์ส (Outsource) เรื่องของการดูแล เรื่องของการให้เขาได้รับสวัสดิการ เช่น การเข้าประกันสังคมนี่จำเป็น เรื่องค่าแรงที่เป็นธรรมจำเป็น เรื่องของวันหยุด-วันลา ก็เป็นส่วนหนึ่งที่ต้องมีสวัสดิการเหล่านั้นที่จะมาครอบคลุม” นายบวร กล่าว

น.ส.สุภัทรา นาคะผิว กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ เปิดเผยว่า จากประสบการณ์ที่ทำงานกับภาคประชาชนมานาน ในช่วงแรกๆ ที่เริ่มมีการให้ออกมารับงานทำที่บ้าน ยังไม่มีนายหน้ามากินหัวคิว แต่ต่อมาเมื่อมีคนเริ่มเห็นช่องทาง อาจเป็นคนใกล้ชิดของคนแจกงาน ก็บอกกันไปว่าให้มารับหัวคิวแทนที่จ่ายให้คนรับงาน 100 เปอร์เซ็นต์ ซึ่งก็เป็นพลวัติของการจ้างงาน ส่วนประเด็นการจ้างหมาในส่วนของภาครัฐ ที่มีเสียงสะท้อนและคำถามว่าให้ค่าตอบแทนน้อยมากยิ่งกว่าค่าจ้างขั้นต่ำ ในส่วนของสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) ไม่มีการจ้างแบบนี้แล้ว

“ตอนเข้ามาใหม่ๆ มีจ้างเหมา 5 ราย แต่วันนี้ไม่มีแล้ว เพราะเราบอกไม่เอาเรื่องการจ้างเหมา แต่ทีนี้ในหน่วยงานอื่นที่มีเขาก็ให้เหตุผลว่า ก.พ. (สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน) ไม่ให้ตำแหน่ง มี 2 อย่างคือเลิกจ้างไปเลย ไม่ต้องจ้าง คนที่กำลังจ้างเหมาอยู่เขาก็ด่าเราว่าเขาจะตกงาน จะมาเสนออะไรอย่างนี้ มันมี 2 มุมเสมอ เพราะทางราชการบอกว่าถ้าไม่ให้จ้างเหมาก็คือไม่จ้างเลย เพราะทาง ก.พ. ไม่ให้ตำแหน่ง ไม่ให้อัตรามา คือไม่มีเงินให้ ทำได้อย่างเดียวคือจ้างเหมา” น.ส.สุภัทรา กล่าว

นายสุเทพ อู่อ้น สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร (สส.) แบบบัญชีรายชื่อ พรรคก้าวไกล กล่าวว่า เมื่อพูดถึงกฎหมายก็ต้องย้อนไปดูถึงรัฐธรรมนูญ ซึ่งฉบับปัจจุบันทำให้การออกกฎหมายใหม่ๆ ทำได้ยาก โดยเฉพาะเรื่องของกรณีกฎหมายใดที่เกี่ยวกับการเงิน ต้องผ่านความเห็นชอบจากนายกรัฐมนตรีเสียก่อนจึงจะนำเข้าสู่การพิจารณาของรัฐสภาได้ ซึ่งเห็นได้จากการทำหน้าที่ของ สส. ชุดที่แล้วที่ตนได้เข้าสภาเป็นสมัยแรก ไม่มีร่างกฎหมายใดเลยที่เข้าข่ายนั้นแล้วได้ผ่านเข้ามาสู่สภา ทุกฉบับไปกองอยู่ที่นายกฯ ทั้งสิ้น 

ซึ่งเอาจริงๆ แล้ว มีกฎหมายจำนวนน้อยมากที่จะไม่เกี่ยวกับเรื่องการเงิน ส่วนใหญ่เกี่ยวข้องเพราะชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนก็ต้องมีเงินและมีความมั่นคง ต้องมีกฎหมายออกมาคุ้มครองดูแลเรื่องค่าจ้าง ค่าตอบแทนต่างๆ รวมถึงเรื่องประกันสังคม สิ่งเหล่านี้มีการต่อสู้กันมาตลอดและมีความเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นแล้ว จากการเลือกตั้งครั้งล่าสุดที่มีคนออกไปใช้สิทธิ์กันมากขึ้น ส่วนปัญหาการจ้างเหมาในภาครัฐ ตนเห็นว่าจุดเริ่มต้นมาจากการมองคนไม่เป็นคน 

“การจ้างแรงงานมันจบอยู่แล้ว ในระบบราชการมีข้าราชการ มีพนักงานราชการ แล้วก็ลูกจ้าง คนเหล่านี้ได้รับการดูแลเรื่องของระบบการจ้างงาน แล้วคนเหมาช่วงเหมาบริการไม่ใช่คนหรือ แล้วคุณบอกไปจ้างทำของ มันไม่ใช่ทำของ เขาทำเอกสารอยู่ ซึ่งเรื่องเหล่านี้เป็นสิ่งหนึ่งที่กดทับ ที่บอกว่าถ้ายกเลิกจะไม่มีการจ้างงาน มันเป็นความรับผิดชอบของราชการและรัฐบาลอยู่แล้ว ต้องดูแลการจ้างงาน อย่ามาอ้างแบบนี้แล้วกดทับ มันไม่ควรจะมี” นายสุเทพ กล่าว