“โรงนาบ้านไร่” ต.วังไม้ขอน อ.สวรรคโลกจ.สุโขทัย เกิดจากความตั้งใจสร้างพื้นที่ระดมความคิดสร้างสรรค์จากอัตลักษณ์ของ จ.สุโขทัย ผ่านงานศิลปะและกิจกรรมหลากหลายรูปแบบ โดยรวบรวมเครือข่ายศิลปินและบุคลากรมอบความรู้และเติมความสุขผ่านกิจกรรมที่สอดแทรกเรื่องสุขภาพจิต เช่น การเพ้นท์ถุงผ้า วาดจานสังคโลก DIY ผ้ามัดย้อมดินพระร่วง โคมไฟกระดาษสา กิจกรรมฝึกนักเขียนสร้างสรรค์ หรือเรียนทำก๋วยเตี๋ยวสุโขทัย

ความสำเร็จของโรงนาบ้านไร่หรือที่นักท่องเที่ยวรู้จักในชื่อ “อาร์ตฟาร์ม สวรรคโลก” ส่งผลให้พื้นที่นี้ติดอันดับ 1 ใน 10 ชุมชนท้องถิ่นต้นแบบ ของ โครงการพัฒนาความร่วมมือเพื่อขับเคลื่อนการส่งเสริมและป้องกันปัญหาสุขภาพจิตตลอดช่วงชีวิต โดย มูลนิธิสาธารณสุขแห่งชาติ (มสช.) ที่ได้รับการสนับสนุนจาก สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข (สธ.) โรงพยาบาลศรีธัญญา และ มูลนิธิบุญยง-อรรณพนิโครธานนท์

สัญญา พานิชยเวช หรือ “นกกวี”ผู้บุกเบิกโรงนาบ้านไร่ กล่าวว่า การแก้ปัญหาสุขภาพจิตแท้จริงแล้วต้องเริ่มตั้งแต่ต้นทางคือทำให้ตัวเราเองมีความสุขในทุกวันจึงสร้างโรงนาบ้านไร่ขึ้นมา ภายในอาร์ตฟาร์มแห่งนี้ การจัดระบบนิเวศศิลป์ที่เต็มไปด้วยปัจจัยเอื้อให้เกิดความสุข และความสร้างสรรค์จากมรดกวัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อมของ จ.สุโขทัย เมืองที่มีศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงซึ่งยูเนสโกยกย่องเป็นมรดกความทรงจำของโลก มีอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยขึ้นมรดกทางวัฒนธรรมของโลกร่วมกับอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย

“จังหวัดสุโขทัยยังขึ้นแท่นเมืองสร้างสรรค์ด้านหัตถกรรมและศิลปะพื้นบ้าน เรานำทุนวัฒนธรรมนี้มาปรับประยุกต์ใช้ทำกิจกรรมที่เน้นความคิดสร้างสรรค์และใช้
มือทำ ทำให้ผู้เข้าร่วมได้ใช้ศิลปะสร้างสมาธิ ก่อปัญญา ปลดปล่อยความเครียด บางคนเครียดสะสมไม่รู้ตัวก็ผ่อนคลาย และยังมีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นระหว่างผู้เข้าร่วมกิจกรรม สร้างความสัมพันธ์ที่ดีของคนในชุมชน สถานที่นี้นอกจากสร้างความสุขยังส่งเสริมให้ชุมชนและเด็กรู้จักคุณค่าในตัวเอง” สัญญา กล่าว

บทพิสูจน์ความสำเร็จของอาร์ตฟาร์มแห่งนี้ เจ้าของโรงนาบ้านไร่ บอกว่า เห็นได้จากความตั้งใจกลับไปเที่ยวและร่วมกิจกรรมศิลปะของเด็ก ผู้สูงวัย หรือแม้แต่นักท่องเที่ยวที่โรงนาบ้านไร่ซ้ำ แสดงว่า อาร์ตฟาร์ม สวรรคโลก มีศักยภาพในการสร้างความสุขและความพึงพอใจให้กับคนทุกเพศทุกวัย เป็นแรงดึงดูดให้พวกเขากลับมาอีกครั้ง ขณะที่คนในชุมชนก็ร่วมมือและสนับสนุนงานของโรงนา บ้านไร่

เช่น ครูแนะนำให้ผู้ปกครองพาลูกมาร่วมกิจกรรม เป็นต้น ความร่วมมือดังกล่าวช่วยยกระดับสุขภาวะทางจิตใจของคนในชุมชน เพราะผู้เข้าร่วมมีความสุข มีรอยยิ้ม เสียงหัวเราะ พร้อมจะมอบความรักให้กับคนอื่นๆ ต่อไป ก่อเกิดเป็นชุมชนเข้มแข็ง ในอนาคตตอีกสิ่งที่ต้องขยายต่อในพื้นที่คือการทำให้คนในชุมชนรับรู้ว่าโรงนาฯ เป็นพื้นที่ของครอบครัว ที่สามารถส่งเสริมให้พ่อแม่ลูกมาทำกิจกรรมด้วยกัน

อาร์ตฟาร์ม สวรรคโลก พื้นที่ต้นแบบดูแลสุขภาพใจ ยังส่งเสริมให้คนในท้องถิ่นลุกขึ้นมาร่วมดำเนินกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพจิตที่โรงนา สัญญา กล่าวว่า การทำกิจกรรมศิลปะและกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพจิตต้องอาศัยทักษะและความรู้เฉพาะด้าน ซึ่งคนในชุมชนขาดความเชี่ยวชาญ แม้แต่ตนที่เป็นผู้นำก็ต้องเติมความรู้เราเชิญวิทยากรที่เป็นจิตรกร นักเขียน นักเล่านิทาน ดีไซเนอร์ มาถ่ายทอดความรู้ให้วิทยากรชุมชนที่ เป็นกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ชาวบ้านรวมถึงครูที่พานักเรียนมาที่นี่

อีกทั้งยังขยายผลอบรมครูใน อ.สวรรคโลก และพื้นที่ใกล้เคียง ให้สามารถทำกิจกรรมศิลปะสร้างสุขที่ส่งเสริมสุขภาพจิต เพิ่มทักษะชีวิตให้เด็กๆ ได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ และต่อยอดสู่การสนับสนุนโรงเรียนประจำตำบลและโรงเรียนเทศบาลในการขับเคลื่อนโครงการเพื่อนที่ปรึกษาช่วยแนะนำการดูแลจิตใจตัวเอง เน้นสร้างความสุข ลดภาวะซึมเศร้าในวัยรุ่น ซึ่งหาก มสช. หรือ สสส. ให้การสนับสนุนเพิ่มเติมจะทำให้การขับเคลื่อนเป็นไปได้เร็วขึ้น

“เราพร้อมเติบโตอย่างมั่นคงบนรากฐานความเป็นสุโขทัย กิจกรรมเสริมสร้างปัญญาจะเกิดขึ้นผ่านการเรียนรู้จากมรดกทางวัฒนธรรมของจังหวัด ที่นำความคิดสร้างสรรค์มาผสานกับปัญญาจนเกิดเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีมูลค่า ประโยชน์ไม่เพียงสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจให้กับชุมชน แต่ยังสร้างความสุข ความภาคภูมิใจ และความเป็นเอกลักษณ์ในท้องถิ่นอีกด้วย” ผู้บุกเบิกโรงนาบ้านไร่ ระบุ

ขณะที่ พงศ์ธร จันทรัศมี ผู้จัดการโครงการมูลนิธิสาธารณสุขแห่งชาติ (มสช.) กล่าวว่า มสช. ร่วมกับ สสส. ดำเนินโครงการพัฒนาความร่วมมือเพื่อขับเคลื่อนการส่งเสริมและป้องกันปัญหาสุขภาพจิตตลอดช่วงชีวิตตั้งแต่ปี 2564 เน้นการควบคุมหรือลดปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาพนำร่อง 15 พื้นที่ทุกภูมิภาค ผลการดำเนินงานทำให้เกิด 2 โมเดลเชิงวิชาการ 1.การสร้างดัชนีตัวชี้วัดสุขภาพจิตในชุมชนอย่างเป็นระบบ 2.การสร้างนักสื่อสารสุขภาพจิตในชุมชนท้องถิ่น (นสช.) ในทุกพื้นที่ เกิดเป็นโมเดลต้นแบบส่งเสริมและป้องกันปัญหาสุขภาพจิตในระดับประเทศ

ด้าน พญ.มธุรดา สุวรรณโพธิ์ ผอ.รพ.ศรีธัญญา กล่าวว่า กรมสุขภาพจิตและ มสช. เห็นตรงกันว่าการสร้างเสริมสุขภาพจิตของโรงนาบ้านไร่ที่ใช้ศิลปะจูงใจทำให้คนเรียนรู้ เพิ่มทักษะ สามารถปรับเปลี่ยนเรื่องความคิดและสุขภาพจิตได้จริง ทั้งการดึงเด็กๆ ออกจากหน้าจอแท็บเลตหรือสื่อสังคมออนไลน์ต้องมีอะไรที่ทดแทนให้เขา ซึ่งกิจกรรมของโรงนาบ้านไร่ออกแบบมาได้อย่างดี ท้องถิ่นอื่นๆ สามารถนำแนวทางไปพัฒนากิจกรรมสุขภาพจิตใจชุมชนของตนเองได้ ส่วนโรงนาบ้านไร่เองก็มีหัวเชื้อทำงานเชิงรุกในจังหวัดสุโขทัยต่อไป

ชาญวิทย์ โวหาร ผู้อำนวยสถาบันพัฒนาศักยภาพเพื่อความเท่าเทียมทางสังคม มูลนิธิบุญยงฯ ภาคประชาสังคมที่ขับเคลื่อนการสร้างสุขภาพจิตที่ดีในชุมชน กล่าวว่า สภาพสังคมปัจจุบันพบเด็กสมาธิสั้น ติดมือถือ เด็กดื้อ แต่ศิลปะกลายเป็นเครื่องมือที่มีพลังสร้างแรงดึงดูดให้เด็กห่างไกลจากปัญหาเหล่านี้ โมเดลอาร์ตฟาร์ม สวรรคโลก จะเป็นเครื่องมือหนึ่งที่ช่วยให้เด็กเพิ่มคุณค่าทางจิตใจของตัวเอง อีกทั้งยังสร้างรายได้เพิ่มให้ชุมชน

“จากนี้ต้องถอดบทเรียนโมเดลนี้ เผื่อนำแนวความคิดขยายผลเข้าสู่การพัฒนาเชิงนโยบายระดับจังหวัดและระดับประเทศต่อไป” ชาญวิทย์ กล่าว

มูลนิธิสาธารณสุขแห่งชาติ (มสช.)

SCOOP@NAEWNA.COM