การเป็นสามีภริยาตามกฎหมายย่อมทำให้เกิดความสัมพันธ์ตามธรรมชาติ นั่นคือการอยู่กินร่วมหลับนอนด้วยกันฉันสามีภริยา ส่วนความสัมพันธ์ทางนิตินัย ได้แก่กรณีความสัมพันธ์ระหว่างสามีภริยาที่ต้องอุปการะเลี้ยงดูกันตามความสามารถและฐานะของตน และการจัดการทรัพย์สินระหว่างสามีภริยา รวมถึงการทำให้เกิดสิทธิหน้าที่ของบิดามารดา และบุตร

การเป็นสามีภริยากันตามกฎหมายไม่ใช่ว่าจะสามารถบังคับข่มขู่ ขู่เข็ญให้อีกฝ่ายยินยอมกระทำการตามที่แต่ละฝ่ายต้องการได้เสมอไป เช่น การที่สามีบังคับให้ภริยายอมให้มีการร่วมประเวณีโดยที่ภริยาไม่ยอม อย่างนี้สามีก็มีความผิดทางอาญา และไม่ใช่เฉพาะกรณีสามีขืนใจภริยาเท่านั้น ในทำนองเดียวกันหากภริยาขืนใจให้สามีร่วมประเวณีด้วย ภริยาก็มีความผิดเช่นเดียวกันแต่การกระทำผิดระหว่างคู่สมรสและคู่สมรสนั้นประสงค์ที่จะอยู่กินด้วยกันฉันสามีภริยา ศาลจะลงโทษน้อยกว่าที่กฎหมายกำหนดไว้เพียงใดก็ได้ หรือจะกำหนดเงื่อนไขเพื่อคุมความประพฤติแทนการลงโทษก็ได้ และเหตุแห่งการบังคับขืนใจอาจนำไปสู่เหตุแห่งการฟ้องหย่าได้ ถ้าสามีภริยาทำร้าย หรือทรมานร่างกาย หรือจิตใจ หรือไม่ให้ความช่วยเหลืออุปการะเลี้ยงดูอีกฝ่ายหนึ่งตามสมควร หรือทำการเป็นปฏิปักษ์ต่อการเป็นสามีหรือภริยาอย่างร้ายแรง ทั้งนี้ ถ้าการกระทำนั้นถึงขนาดที่อีกฝ่ายหนึ่งเดือดร้อนเกินควรในเมื่อเอาสภาพ ฐานะ และความเป็นอยู่ร่วมกันฉันสามีภริยามาคำนึงประกอบอีกฝ่ายหนึ่งฟ้องหย่าได้

ล่าสุดได้มีแนวคำวินิจฉัยของศาลฎีกาที่ 302/2559 ได้วินิจฉัยว่า แม้โจทก์และจำเลยเป็นสามีภริยาต้องอยู่กินด้วยกันฉันสามีภริยา ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา 1461 วรรคหนึ่ง ซึ่งจะต้องมีการร่วมประเวณีกันบ้างแต่การร่วมประเวณีต้องเกิดจากความยินยอมของทั้งสองฝ่ายหากอีกฝ่ายไม่ยินยอมก็ไม่อาจบังคับได้ หากขืนใจถือเป็นความผิดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 276

การที่จำเลยเรียกบุตรผู้เยาว์มาฟังคำด่าจนโจทก์ยอมให้จำเลยร่วมประเวณีเพื่อให้บุตรผู้เยาว์ไปพักผ่อน เช่นนี้จะถือว่าโจทก์ยอมให้จำเลยร่วมประเวณีไม่ได้ และการที่โจทก์มดลูกอักเสบจากการร่วมประเวณีของจำเลย จำเลยทราบแต่ไม่หยุดร่วมประเวณีกับโจทก์ จนโจทก์ต้องหนีออกจากบ้าน พฤติกรรมของจำเลยถือเป็นการทำร้ายหรือทรมานจิตใจโจทก์อย่างร้ายแรง อันเป็นเหตุหย่าตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1516 (3) และยังถือเป็นพฤติการณ์ที่เป็นปฏิปักษ์ต่อการเป็นสามีภริยากันอย่างร้ายแรง ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา1516 (6) ด้วย

ดังนั้น การเป็นสามีภริยากันไม่สามารถบังคับให้อีกฝ่ายทำตามอำเภอใจของตนได้