ย้อนดู 5 ปี‘โควิด’! หมอยงหวนระลึก 2 ปีแรกของการระบาด

28 พฤศจิกายน 2567 ศ.นพ.ยง ภู่รวรรณ ราชบัณฑิตสำนักวิทยาศาสตร์ ศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก คณะแพทยศาสตร์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์ข้อความต่อเนื่องผ่านเฟซบุ๊ก Yong Poovorawan ย้อนเล่า 5 ปีการแพร่ระบาดของ “โควิด” ดังนี้

ย้อนดู 5 ปี  โควิด 19

ปีที่ 1 ของการระบาด

ผมเองอยู่ในเหตุการณ์ และทำงานเชิงวิชาการ อย่างหนัก ในช่วงการระบาดของโควิด 19 ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา

ปีที่ 1  เป็นปีที่ให้ความรู้ เชิงปฏิบัติ ป้องกันการระบาด ลดความตื่นตระหนก

โควิด 19  เริ่มมีการระบาดในประเทศจีน ที่เมืองอู่ฮั่น มณฑลหูเปื่ย ต้นเดือนธันวาคม  2562  และเข้าสู่ประเทศไทย กลางมกราคม  2563

ทันทีที่รู้ว่าเป็นโรคระบาด ปอดบวม อาการรุนแรง ก็ได้เฝ้าระวังจนกระทั่ง ต้นมกราคม 2563  ทางการจีนก็ได้ประกาศว่าเป็นเชื้อโคโรน่าไวรัส และประกาศรหัสพันธุกรรมของไวรัส เราก็รีบพัฒนาวิธีการตรวจทันที โดยเป็นการตรวจแบบ in house มาตรวจได้จำเพาะ โดยใช้วิธีชีวโมเลกุลในทันที แต่ที่จริงในห้องปฏิบัติการของเรา ก็มีวิธีการตรวจในกลุ่ม common coronavirus ไว้แล้ว คือตรวจ corona ไว้ก่อนแล้วแยกชนิดทีหลังด้วยการถอดรหัสพันธุกรรม

โรคในระยะแรกรุนแรงมีอัตราตาย 3-5% ในคนที่ปกติแข็งแรงดี ทุกคนก็ค่อนข้างกลัวถึงแม้ว่าอัตราตายจะต่ำกว่า SARS ที่เคยระบาดมาก่อน

ผมเองก็เชื่อว่า ซื้อเวลาลดการระบาดให้ช้าที่สุดในประเทศไทยด้วยมาตรการต่างๆ เพราะโดยหลักการแล้วโรคระบาดที่รุนแรง มักจะควบคุมได้ โรคที่รุนแรงไม่มากนัก จะกระจายเร็วมากและไปทั่วโลกได้อย่างรวดเร็ว และความรุนแรงของโรคก็จะลดลงตามกาลเวลาที่ยาวขึ้น ตามหลักของวิวัฒนาการของไวรัส เมื่อติดไประยะหนึ่ง จะลดความรุนแรงของโรคลง ตามกาลเวลา จึงต้องซื้อเวลาให้ระหว่างในบ้านเราช้าที่สุด

ประเทศไทยควบคุมได้ดีมาก ผมมีโอกาสเข้าพบนายก แต่ไม่ใช่ในฐานะที่ปรึกษา อย่างที่หลายคนเข้าใจ ในเดือนมีนาคม และต่อมาทางรัฐบาลก็ตัดสินใจเลื่อนหยุดสงกรานต์ออกไป  นับเป็นการตัดสินใจที่ถูกต้องอย่างยิ่ง เพื่อลดการระบาดของโรคได้เป็นอย่างดี ทำให้เราผ่านในช่วงแรกได้อย่างดี

ต่อมามีการปิดบ้านปิดเมือง สร้างเกราะไม่ให้เชื้อเข้าสู่ประเทศไทยได้ และรักษาภาวะการณ์นี้ได้เป็นอย่างดีถึงแม้ มีการระบาดที่สนามมวยและสถานบันเทิงก็ควบคุมได้

การดูแล ทางด้านสุขลักษณะ ล้างมือ กำหนดระยะห่าง หยุดโรงเรียน ใส่หน้ากากอนามัย ด้วยระเบียบวินัย สามารถควบคุมโรคในปีแรกได้เป็นอย่างดี เพราะเรารู้ว่าความรุนแรง มีอัตราตายสูง

ช่วงนี้ผมพยายามให้ข้อมูล ความจริง ความรุนแรงของโรค แนวทางการปฏิบัติและการป้องกันตัว โดยตลอดไม่ว่าจะเป็นการให้ทางสื่อสังคม ทางวิทยุ โทรทัศน์ ทุกเช้าตื่นขึ้นมาจะพยายามเขียนข้อความให้ทุกคนได้รับรู้ทางด้านความรู้ และความเป็นจริงประการอย่างสม่ำเสมอมาตลอด

เมื่อจะครบ 1 ปี เหตุการณ์ก็เกิดขึ้นจนได้ เกิดมีการระบาดจากแรงงานต่างด้าว ที่ตลาดกลางกุ้ง ในปลายปี ต่อต้นปี การระบาดครั้งนี้นับมากรุนแรงพอสมควร แต่ผู้ที่ติดเชื้อส่วนใหญ่เป็นวัยแรงงาน ความรุนแรงของโรคจึงไม่มากนัก การควบคุมการระบาดครั้งนี้จึงใช้วิธีการ  Bubble and Seal  คือปิดล้อม ถ้าป่วยเอามารักษา ให้แรงงานอยู่กับที่

ผมจำได้แม่น ว่ามีการประชุมวางแผน กับผู้ว่า และข้าราชการกระทรวงสาธารณสุข รวมทั้งรัฐมนตรี ที่ห้องประชุม โรงพยาบาลสมุทรสาคร ในการวางแผนควบคุมป้องกันโรค ในการประชุมครั้งนี้ในช่วงครึ่งวันเช้าในห้องประชุม ผมเองนั่งถัดจากท่านผู้ว่า 1 ตำแหน่ง และยังได้คุยกับท่านผู้ว่า รู้เลยว่าท่านทำงานหนัก กลางวันมีคนมาซักถามผมมาก กว่าผมจะออกไปทานข้าว โต๊ะรัฐมนตรีและท่านผู้ว่าเต็มเสียก่อน ผมเลยนั่งอีกโต๊ะหนึ่ง หลังจากนั้นเราก็ไปที่ศาลาท่าน้ำ มีการผัดข้าว กุ้ง และมีปลาทะเลต่างๆวางไว้มากมาย ผมยังถ่ายรูปไว้ มีการกินข้าวกับอาหารทะเลโดยเฉพาะกุ้งผัด แสดงให้เห็นว่าอาหารทะเลถ้าสุกแล้วรับประทานได้

หลังจากนั้นเราได้ไป ดูโรงพยาบาลสนาม จำได้อย่างดีว่าโรงพยาบาลสนาม อยู่ที่สนามหน้าจวนผู้ว่า ท่านผู้ว่าบอกว่าจะไปสร้างที่ไหนก็ไม่มีใครยอม ก็เลยมาสร้างสนามที่ศาลากลางน่าจวนผู้ว่า ท่านทำงานหนักมากน่าชมเชยอย่างยิ่ง ผมถามคนงานก่อสร้างว่าถ้าเรามีแผน ส่วนที่สร้างเสร็จแล้วครึ่งหนึ่งนี้จะเอาผู้ป่วยมาอยู่เลยได้ไหม คนงานทุกคนตอบว่าถ้าผู้ป่วยมาผมก็ไป จะไม่มีใครยอมทำงาน ขณะนั้นกลัวกันขนาดนี้

เสร็จจากงานนี้ เราไปดูที่ตลาดกลางกุ้ง ผมได้เห็นกับตาว่าการ seal เป็นอย่างไร มีโรงพยาบาลสนามอยู่ข้างหน้า ที่ตลาดกลางกรุง ถ้าแรงงานเจ็บป่วยก็มารักษา แรงงานทั้งหมดจะอยู่ในที่พักอาศัยของตน โดยมีการให้อาหารและน้ำส่งเข้าไป แรงงานเป็นระเบียบมาก มี อ ส ต หรืออาสาสมัครต่างด้าวเป็นผู้คอยดูแล ผมเห็นความเป็นระเบียบแล้วต้องยอมรับและชื่นชมเป็นอย่างมากในการดูแลในภาวะโรคระบาด

เราอยู่ที่นี่จนเย็น ก็กลับบ้านทุกคนมีรถตู้ ของกระทรวงเป็นรถรับส่ง เมื่อถึงบ้านผมเข้ามาทำงานปกติ แต่รู้ว่าวันนั้นทั้งวัน ผมใช้แอลกอฮอล์บอล หมดไปมากกว่า 2 แผง ที่ติดตัวไป

รุ่งเช้าขับรถไปทำงาน อาจารย์ทวีโทรศัพท์มา บอกว่าท่านผู้ว่า ป่วยเป็นโควิดและมีปอดบวมมาก เข้านอนรักษาในโรงพยาบาลแล้วตั้งแต่เมื่อคืน และพวกเราทุกคนที่สัมผัสกับท่านผู้ว่าเมื่อวานทั้งวัน ขอให้กักตัว 14 วัน ผมต้องหันรถกลับบ้านและแจ้งที่ทำงานว่าวันนี้ไม่ไปทำงานต้องกักตัว 14 วัน มาถึงบ้าน ภรรยาผมแยกไปอยู่อีกบ้านหนึ่ง ให้ผมอยู่คนเดียว ถือเป็นการกักตัวให้ครบ 14 วัน

เหตุการณ์ทั้งหมดเกิดขึ้นเร็วมากในช่วง 1 ปีแรกของการระบาด เรามีผู้ป่วยและอัตราการเสียชีวิตน้อยมากเมื่อเปรียบเทียบกับประเทศทางตะวันตก และประเทศอื่นๆ

*********************

ย้อนดู 5 ปี  โควิด 19

ปีที่สอง ของการระบาด

ขอเล่าต่อในปีที่ 2 ของการระบาด

ในช่วงต้นปี การระบาดเป็นสายพันธุ์ G  ที่ระบาดในแรงงานต่างด้าว และมีแนวโน้มที่จะแพร่กระจายออกมาบ้าง แต่อย่างไรก็ตาม เป็นในคนหนุ่มสาว อัตราการเสียชีวิตจึงยังน้อยอยู่

ในเดือนมกราคม สิ่งที่เฝ้าระวังอย่างมากคือสายพันธุ์ที่ระบาดได้ เรียกว่าสายพันธุ์ Alpha  หรือสายพันธุ์อังกฤษ จากประเทศอังกฤษ เราเองเฝ้าระวังอย่างเต็มที่ แต่แล้วก็ระบาดจนได้ โดยสายพันธุ์นี้เชื่อว่าเข้ามาทางทิศตะวันออกของไทย มาจากประเทศเพื่อนบ้าน เข้าสู่แหล่งบันเทิง และทำให้เกิดการระบาดขึ้นอย่างรวดเร็วและมีแนวโน้มที่ยากจะควบคุม ยอดผู้ป่วยได้เพิ่มขึ้นเป็นหลักพันต่อวัน ทุกคนเรียกร้องและรอวัคซีน

ทีมของเราได้เตรียมพร้อมในการที่จะศึกษา ประสิทธิภาพของวัคซีน ที่จะมีการนำมาใช้ ซึ่งมีทั้งวัคซีนเชื้อตายจากจีน และรอวัคซีน Astra Zeneca ผลิตในประเทศไทย ส่วน mRNA วัคซีน คงจะยากเพราะผลิตในประเทศทางตะวันตก ถึงแม้ผลการศึกษาระยะสั้น การวัดประสิทธิภาพระยะสั้น และดูจากภูมิต้านทานที่ขึ้นสูงมาก ทำให้ประสิทธิภาพดูเหมือนสูงมาก

ประเทศไทยได้รับวัคซีนเชื้อตาย จากประเทศจีนเข้ามาในปลายเดือนกุมภาพันธ์ และเริ่มฉีดกันตั้งแต่ปลายกุมภาพันธ์ต่อ ต้นเดือนมีนาคม ผมเองอยู่ในเหตุการณ์และได้เป็นผู้ฉีดให้กับท่านรองนายก หรือรัฐมนตรีกระทรวงสาธารณสุข และรีบขอมาทำการศึกษาวิจัย โดยมีโครงร่างผ่านคณะกรรมการจริยธรรมไว้ก่อนแล้ว เราเริ่มทำการศึกษาวิจัยในคนไทยตั้งแต่ต้นมีนาคม ในระยะแรกวัคซีนเชื้อตาย อนุญาตให้ฉีดอายุ  18 ถึง 60 ปี ดังนั้นผู้สูงอายุที่เกิน 60 ปีจึงจะยังไม่ได้รับวัคซีน

ต่อมาอีกประมาณ 2 สัปดาห์ เราได้รับ วัคซีนAstra จากต่างประเทศ มาจำนวนหนึ่งไม่มากนัก พอจะเริ่มฉีด ก็มีข่าวการเกิดลิ่มเลือด ก็เลยต้องเลื่อนการฉีดออกไปอีกประมาณ 1 สัปดาห์จนข้อมูลนิ่งแล้วจึงเริ่มฉีดให้ท่านนายกรัฐมนตรี

ขณะนั้นผมมีข้อมูลว่าผู้ที่ติดเชื้อโควิด 19  แล้วนำมาวัดภูมิต้านทาน ระดับภูมิต้านทานจะได้เท่าๆกับ การฉีดวัคซีนเชื้อตาย และวัคซีนเชื้อตายฉีดห่างกันประมาณ 4 สัปดาห์ แต่วัคซีน AZ ต้องฉีดห่างกันประมาณ 8-12 สัปดาห์ ภูมิต้านทานที่เกิดขึ้นของ AZ จะสูงกว่าวัคซีนเชื้อตาย และการติดเชื้อธรรมชาติ เกือบ 10 เท่า หรือ 1 ล็อกสเกล ส่วนตัวผมผมยังมีความเชื่อมั่นว่าระดับภูมิต้านทานเท่ากับการติดเชื้อธรรมชาติ ของวัคซีนชนิดใดน่าจะเพียงพอ และน่าจะมีการกระตุ้นเข็มที่ 3 ของวัคซีนเชื้อตายที่ 6 เดือนแบบการฉีดวัคซีนไวรัสตับอักเสบบีคือ 0, 1 และ 6 เดือน ก็น่าจะเพียงพอ แต่ก็ยังไม่มีการแนะนำให้ฉีดเดือนที่ 6  และยังไม่มีข้อมูล จำนวนวัคซีนก็ไม่เพียงพอ

ขณะทุกคนต้องการวัคซีน AZ มากกว่า ทั้งที่อาการแทรกซ้อน มีมากกว่า และเป็นวัคซีนใหม่ที่เป็นไวรัสเวกเตอร์ ปริมาณวัคซีนไม่เพียงพอ และมีการด้อยค่าวัคซีนเชื้อตายเอย่างมาก และมากล่าวหาผมอย่างรุนแรง รวมทั้งการให้ร้ายมากมาย และเรียกร้องวัคซีน mRNA เท่านั้น โดยเฉพาะในกลุ่มคนรุ่นใหม่

ในช่วงนี้งานวิจัยของเราเริ่มออกมามากขึ้น และงานที่สำคัญคือการฉีดวัคซีนสูตรไขว้ โดยการให้เชื้อตายนำและตามด้วยไวรัสเวกเตอร์ ใน 4 สัปดาห์ต่อมา พบว่าภูมิต้านทานจะได้เท่ากับการให้วัคซีนไวรัสเวกเตอร์ 2 เข็มเท่ากัน เมื่อเผยแพร่ข้อมูลนี้ออกมา ระยะแรกก็มีการ bully อย่างมาก และต่อมาการสลับวัคซีน ก็ยอมรับ ขององค์การอนามัยโลก เขียนในคำแนะนำ การให้สลับกันจะทำให้การบริหาร วัคซีน ได้ดียิ่งขึ้น และในระยะแรก วัคซีนเชื้อตายห่าง่ายกว่า แต่ความยอมรับน้อยกว่า

ระยะต่อมามีการเรียกร้องวัคซีน mRNA กันมาก จนในที่สุดทางรัฐบาล ก็พยายามจัดหามาให้ ซึ่งเราเสียเงิน ค่าใช้จ่าย เป็นค่าวัคซีนเป็นจำนวนมากมาย เป็นการจัดหามาให้ตามทำเรียกร้อง วัคซีนจึงมีเรื่องราวค่อนข้างมาก

ทีมของเราได้ทำการศึกษาต่อ พบว่าการให้วัคซีนเริ่มต้นไม่ว่าจะเป็นวัคซีนชนิดใด ถึงแม้จะสลับกัน และเมื่อมาเข็มที่ 3  ให้ mRNA วัคซีน ผลลัพธ์ที่ได้ ไม่แตกต่างกับการให้ mRNA  3 เข็ม และภูมิต้านทานขึ้นสูงมาก สูงกว่าการติดเชื้อธรรมชาติประมาณ 100 เท่า และลดลงตามกาลเวลา ในที่สุดก็ยอมรับว่าไม่สามารถป้องกันการติดเชื้อได้ แต่สามารถลดความรุนแรงของโรคได้

ผมเองถูกว่าให้ร้าย อย่างหนัก และมีการไปแก้ใน Wikipedia  ของผม จนทุกวันนี้ก็ยังมีข้อความที่ไม่จริงอยู่ในวิกิพีเดียอีกมาก ซึ่งจะพยายามลบออก วิกิพีเดียก็ไม่ยอม ทั้งที่ข้อความไม่เป็นจริงมีอยู่อีกเป็นจำนวนมาก ในเชิงกล่าวหาให้ร้าย

ทุกสิ่งเป็นสิ่งใหม่ เราทำการศึกษาผลของวัคซีนชนิดต่างๆ ฉีดตรง ฉีดไขว้ ทำให้ยอมรับไปทั่วโลก มีผลงานตีพิมพ์ในภาษานานาชาติมากกว่า 30 เรื่อง องค์การอนามัยโลกก็ยอมรับผลงานการศึกษาวิจัยดังกล่าว และงานดังกล่าวได้รับรางวัลจากสภาวิจัยแห่งชาติอีกด้วย

-005