เมื่อวันพุธ (23 กุมภาพันธ์) สาธารณชนที่ติดตามเฟซบุ๊คของคณบดี คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ คือ มุนินทร์ พงศาปาน จะได้พบกับข้อความแสดงความเห็นเรื่องความสอดคล้องต้องกันของการใช้ดุลยพินิจของศาล โดยระบุว่าผู้ต้องหารายเดียวกัน ถูกกล่าวหาหลายวาระ แม้อยู่ในเขตอำนาจของศาลที่ต่างกัน แต่ความรุนแรงของข้อหาคล้ายคลึงกัน การที่ผู้พิพากษาของแต่ละศาลใช้ดุลยพินิจไม่สอดคล้องกัน อาจทำให้ความเชื่อมั่นของประชาชนที่มีต่อกระบวนการยุติธรรมตกต่ำลง แม้ว่าผู้พิพากษามีความเป็นอิสระในการตัดสินชี้ขาดข้อพิพาท แต่การปฏิบัติหน้าที่ต้องคำนึงถึงความสอดคล้องต้องกันของการใช้ดุลยพินิจ (consistency in judicial opinions) 

ความเห็นของคณบดีนิติศาสตร์ ธรรมศาสตร์มีความน่าสนใจมากตรงประเด็นการใช้ดุลยพินิจของศาล ที่จำเป็นต้องสอดคล้องต้องกันในข้อหาที่คล้ายคลึงกัน 

อันที่จริงคนไทยส่วนมาก (รวมถึงคนทั่วโลกด้วยก็ว่าได้) ไม่ค่อยมีความรู้เรื่องของการใช้ดุลยพินิจของศาล ดังนั้น เมื่อศาลตัดสินอย่างไร ก็จึงต้องว่าไปตามคำตัดสินเหล่านั้น(แม้ลึกๆ ในใจของผู้แพ้คดีจะไม่เชื่อศาลก็ตาม)

ตามหลักของกฎหมายแล้ว เชื่อกันว่า ภายใต้หลักนิติรัฐ เครื่องมือสำคัญอย่างหนึ่งก็คือกฎหมาย เพราะกฎหมายเป็นทั้งที่มาของอำนาจ และยังเป็นการจำกัดการใช้อำนาจในการกระทำทางปกครองของเจ้าหน้าที่รัฐ

เมื่อพูดถึงเรื่องดุลยพินิจของศาล (อ้างตามข้อเขียนของมุนินทร์ พงศาปาน) ก็ทำให้ต้องย้อนกลับไปดูบทความเรื่อง ความเบื้องต้นเกี่ยวกับการใช้ดุลพินิจของเจ้าหน้าที่ของรัฐ เขียนโดย สมยศ เชื้อไทย อดีตคณบดี คณะนิติศาสตร์ธรรมศาสตร์ แล้วจะพบความต่างกันของคำว่าดุลยพินิจกับดุลพินิจ (ประเด็นเรื่องคำว่าดุลยพินิจกับดุลพินิจ จะยังไม่ขอกล่าวถึงในวันนี้)

อย่างไรก็ตาม การใช้ดุลพินิจโดยเจ้าหน้าที่ของรัฐมีความสำคัญมากต่อความสงบสุขของสังคม เนื่องจากการบังคับใช้กฎหมายซึ่งได้กำหนดไว้แน่นอนและตายตัวให้สอดคล้องข้อเท็จจริงที่ปรากฏ แต่ทั้งนี้ผู้มีอำนาจตามกฎหมายต้องไม่ใช้ดุลพินิจอันนำไปสู่ความไม่ยุติธรรมแก่บุคคล แต่การใช้อำนาจดุลพินิจโดยเจ้าหน้าที่ของรัฐย่อมต้องมีความเป็นอิสระตามขอบเขตที่กฎหมายให้อำนาจไว้ โดยกฎหมายให้อำนาจการเลือกตัดสินใจไว้หลายทาง เพื่อให้เจ้าหน้าที่ของรัฐ ซึ่งมีฐานะเป็นผู้ใช้กฎหมายสามารถปรับใช้กฎหมายให้สอดคล้องกับข้อเท็จจริงอย่างสมเหตุสมผลและเป็นธรรมตามเจตนารมณ์ของกฎหมาย

ทีนี้ขอให้เราทุกคนย้อนกลับไปพิจารณาการใช้ดุลยพินิจ (ดุลพินิจ) ของศาลไทยในการตัดสินคดีความต่างๆ ทั้งคดีใหญ่ คดีเล็ก คดีที่เกิดกับคนมีอำนาจ และคดีที่เกิดกับคนไร้อำนาจแล้วก็ย้อนกลับไปพิจารณาหลักการใช้ดุลยพินิจของศาล เราคงจะได้ทราบว่าจริงๆ แล้วศาลไทยใช้ดุลยพินิจตามหลักของกฎหมายจริงหรือไม่

แน่นอนว่าไม่มีข้อกำหนดตายตัวเรื่องการใช้ดุลยพินิจของเจ้าหน้าที่ของรัฐแต่เจ้าหน้าที่ของรัฐก็ต้องใช้ดุลยพินิจในการตัดสินใจเลือกกระทำหรือไม่กระทำการใดๆให้เป็นไปตามวัตถุประสงค์ของกฎหมาย ซึ่งอาจจะกระทบต่อสิทธิเสรีภาพของประชาชนได้ แต่อย่างไรก็ตาม การใช้ดุลยพินิจของเจ้าหน้าที่ของรัฐต้องสอดคล้องกับหลักกฎหมายที่เป็นไปเพื่อคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน โดยต้องยึดหลักความเสมอภาค และความได้สัดส่วน หากเจ้าหน้าที่ของรัฐยึดหลักนี้อย่างเคร่งครัด สังคมก็จะเกิดความสงบสุข และมีความสมานฉันท์