l ขอเท้าความเรื่องสำคัญที่ได้นำเสนอในตอนที่ (2) “การเปลี่ยนแปลง ในเหตุการณ์ ๑๔ ตุลาคม ๒๕๑๖” การเคลื่อนไหวครั้งใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ประชาธิปไตยไทย

1.ผู้นำในการเปลี่ยนแปลง

1.1 ผู้นำหลักในการก่อกระแสฯ ของการเปลี่ยนแปลง คือ ขบวนของนิสิตนักศึกษา และประชาชน.............

1.2 กลุ่มและบุคคลที่มีอำนาจในรัฐบาลเก่า จอมพลถนอม ประภาส จารุเสถียร พันเอกณรงค์ กิตติขจร...............

1.3 ผู้นำที่มีบทบาทในการกดดันให้ “ผู้นำรัฐบาลเก่าฯ” ยอมที่จะบินออกไปต่างประเทศ พลเอกกฤษณ์ สีวะรา พลเอกประเสริฐ รุจิรวงศ์พลอากาศเอกทวี จุลละทรัพย์ พลตรีวิฑูรย์ ยะสวัสดิ์

...............

l ตอนนี้ จะขอเสนอ “ข้อต่อไป”

1.4 ปัจจัยสำคัญยิ่ง ที่มีส่วนสำคัญ ในการประสานงาน ให้เกิดการยุติความขัดแย้ง เราพอทราบกันแล้วว่า “บทบาท ทั้ง ๓ ส่วน ที่มีความสำคัญ มีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องฯ” กับการก่อเกิดเหตุการณ์สำคัญใน ๑๔ ตุลาคม ๒๕๑๖ ซึ่งทั้ง ๓ พลังสำคัญ นี้ ทำหน้าที่ทางประวัติศาสตร์ของตน ในกระบวนการเปลี่ยนแปลงฯ คือ ก่อเกิด ท่ามกลางการต่อสู้ขัดแย้งกัน และดำเนินต่อไป โดยยังไม่บรรลุเป้าหมาย เพราะ “กำลังของทั้ง ๒ ฝ่าย ยังไม่มีฝ่ายใด ที่จะมีพลังเหนือกว่ากัน จนทำให้เหตุการณ์จบลงได้” โดย ๒ ฝ่าย คือ

๑.พลังของอำนาจเก่า : ที่ยังของมีกำลังไม่น้อย เพราะดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีและรัฐบาล ผู้บัญชาการทหารสูงสุด ฯลฯ

๒.พลังของการเริ่มต้นเปลี่ยนแปลง ในสถานการณ์ที่ก่อเงื่อนไขของการเปลี่ยนแปลง

ผู้นำนักศึกษาประชาชน ที่มีการร่วมกัน ในการต้องการการเปลี่ยนแปลงฯที่มีจำนวนมากมายเป็นหลายแสนคน ก่อการเคลื่อนไหวครั้งใหญ่ที่สุดเท่าที่มีมาฯ แต่ “บทบาทของนักศึกษาและประชาชน” ยังมีความจำกัด ในเรื่อง “คุณภาพและประสบการณ์” และการเคลื่อนไหวครั้งนี้ ยังมีเวลาจำกัด เพียงไม่กี่วัน (เรื่องนี้ เราจะต้องศึกษา ทำความเข้าใจ ด้วยสติปัญญา ความรู้ ความจริง ฯลฯ เพื่อประเมินบทบาทและพลังที่เป็นจริงฯ ว่ามีบทบาทแค่ไหน อย่างไร)

๓.พลังของกลุ่มอำนาจใหม่ อำนาจที่สำคัญคือ “การเป็นผู้บัญชาการทหารบก” (ที่เพิ่งได้รับการแต่งตั้ง จากอำนาจเก่า เมื่อวันที่ ๑ ตุลาคม ๒๕๑๖) กองกำลังทหารเสือพรานที่มีบทบาทในการสู้รบในลาว ร่วม ๒ หมื่นคน นำโดย พลตรีวิฑูรย์ ยะสวัสดิ์ (ยศในขณะนั้น) โดยมีส่วนสัมพันธ์ที่แน่นอน กับสหรัฐอเมริกา ผู้สนับสนุนฯ รวมทั้ง นายทหารบางส่วนที่เข้าร่วมและกลับมากุมกำลังทหารบางส่วนฯ และเพื่อนสนิท ที่เคยคุมกำลัง ตำรวจ และกองทัพอากาศมาก่อนฯ คือ พลอากาศเอกทวี จุลละทรัพย์ และ พลเอกประเสริฐ รุจิระวงศ์ โดยคนหลังมีความสัมพันธ์กับนักการเมืองบางส่วน ที่สำคัญคือ นายอนันต์ ฉายแสง ไขแสง สุกใส ฯลฯ (และนายอุทัย พิมพ์ใจชน ที่มีความเชื่อมโยงกันฯ)

l กำลังของ ๒ ฝ่ายนี้ ติดตามสถานการณ์ที่เกิดขึ้นมา ตั้งแต่ ต้นปี ๒๕๑๖ และช่วงที่สำคัญ ตั้งแต่ วันที่ ๖ ตุลาคม และ ๑๓-๑๔-๑๕ ตุลาคม ๒๕๑๖ ในทุกปริมณฑล ทั้งในมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จุดเริ่มชุมนุมใหญ่ของขบวนการนักศึกษาฯ ในส่วนของการเมือง และที่สำคัญ คือ “กองทัพฯ”

ฝ่ายที่มีความได้เปรียบ คือ “ฝ่ายอำนาจใหม่” ที่อยู่ภายใน ที่เห็นบทบาทของฝ่ายอำนาจเก่าฯ

แต่เนื่องจาก ทั้ง ๒ ฝ่าย ยังไม่มีดุลกำลัง ที่เหนือกว่ากันมากนัก ฉะนั้นจึงมีความสุ่มเสี่ยง ต่อการปะทะกัน ทางการทหาร ระหว่างทั้งสองฝ่ายอยู่ไม่น้อย อันจะก่อให้เกิดความสูญเสียของประชาชนและประเทศไทย เราจึงต้องมาทำความเข้าใจ ถึง ปัจจัยที่ ๔ กัน

l ปัจจัยสำคัญยิ่ง ที่มีส่วนสำคัญ ในการประสานงาน ให้เกิดการยุติความขัดแย้ง

หากเรามาดู และพิจารณาถึง “เหตุการณ์ ๑๗ พฤษภาคม ๒๕๓๕”เรา และประชาชน จะเห็นภาพชัดเจนกว่า คือ “เวลา ๕ ทุ่มครึ่งของวันที่ ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๓๕ โทรทัศน์รวมการเฉพาะกิจและสถานีวิทยุทุกแห่งได้ถ่ายทอดข่าวสำคัญที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ พล.อ.เปรม ติณสูลานนท์ นำ พล.ต.จำลอง ศรีเมือง ซึ่งเป็นผู้นำมวลชน และ พล.อ.สุจินดาเข้าเฝ้าฯที่พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน”

ทรงเริ่มพระราชดำรัสด้วยพระสุรเสียงเรียบๆ แต่หนักแน่นว่า “คงไม่เป็นที่แปลกใจ ทำไมจึงเชิญให้ท่านมาพบกันอย่างนี้” พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระราชทานพระบรมราชาธิบายแก่บุคคลทั้งสองว่า แม้จะเป็นที่กระจ่างชัดตั้งแต่แรกว่า เหตุผลที่ทั้งสองฝ่ายเผชิญหน้ากันคืออะไร แต่ “ก็มีความเสียหายในทางจิตใจ และในทางเศรษฐกิจของประเทศชาติอย่างที่จะนับคณาไม่ได้” และ “ซึ่งเดี๋ยวนี้ประชาชนทั่วไปทุกหนทุกแห่ง มีความหวาดระแวงว่าจะเกิดอันตราย มีความหวาดระแวงว่าประเทศชาติจะล่มจม โดยที่จะแก้ไขลำบาก”

ทรงถามผู้นำทั้งสองฝ่ายด้วยคำถามที่คนทั้งชาติเห็นด้วยเป็นอย่างยิ่ง ว่า “แล้วก็ใครจะชนะ ไม่มีทางชนะ อันตรายทั้งนั้น มีแต่แพ้ คือ ต่างคนต่างแพ้ ผู้ที่เผชิญหน้าก็แพ้ แล้วก็ที่แพ้ที่สุดก็คือประเทศชาติ”

ผู้นำทั้งสองฝ่ายต่างละทิฐิมานะ ยอมปฏิบัติตามพระราชดำรัส ท่ามกลางเสียงโห่ร้องแสดงความยินดีของประชาชน วันที่ ๒๓ พฤษภาคม พล.อ.สุจินดา ได้ออกพระราชกำหนดนิรโทษกรรมให้แก่ตนเอง และวันต่อมา ๒๔ พฤษภาคม ได้ประกาศลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรี “ทำให้เหตุการณ์สงบลง”

l แต่เหตุการณ์ ๑๔ ตุลาคม ๒๕๑๖ แม้ไม่มี “ภาพที่ชัดเจน เท่าเหตุการณ์ พฤษภาคม ๒๕๓๕” แต่มีข้อมูลหลายทางที่แสดงออกมาในทำนองใกล้เคียงกัน

เรามาพิจารณากัน :

๑.สถานการณ์ทางการเมือง

(๑) ภายในประเทศ

-สุดท้าย ในการแก้ไขวิกฤตทางการเมืองทางรัฐสภา โดยการปฏิวัติ หรือรัฐประหารตัวเอง ในวันที่ ๑๗ พฤศจิกายน ๒๕๑๔ทำให้ “ไม่มีรัฐสภา (ไม่มีสส.) และไม่มีรัฐธรรมนูญ (ถูกยกเลิก)”การบริหารประเทศ อยู่ภายใต้รัฐบาลของจอมพลถนอม ประภาสและพันเอกณรงค์ กิตติขจร

-การบริหารแก้ไขปัญหาสังคมและเศรษฐกิจมีปัญหา ประชาชนเดือดร้อนอย่างแสนสาหัส ปัญหาภายในกองทัพฯ ที่มีการเล่นพวก และการต่ออายุราชการของเหล่าทัพต่างๆ สร้างควาไม่พอใจ แก่บรรดาผู้นำทหารที่ควรจะมีโอกาสก้าวขึ้นสู่ตำแหน่งสำคัญในกองทัพฯ

-ประชาชนส่วนใหญ่ก็มีความเชื่อว่ารัฐบาล โดยเฉพาะอย่างยิ่งจอมพลประภาส จารุเสถียร ในฐานะประธานคณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญ จงใจที่จะประวิงเวลาในการร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่

-มีการบริหารปัญหาการเมือง มีการใช้อำนาจไปในทางที่ผิดพลาดหลายเรื่อง รวมทั้ง กรณีเข้าแทรกแซงอำนาจตุลาการ มาตรา 299 กรณีทุ่งใหญ่นเรศวร, การปลดผู้นำนักศึกษารามคำแหง ฯลฯ มีการแสดงออกของนักศึกษาหลายมหาวิทยาลัย ที่นำโดยศูนย์กลางนิสิตนักศึกษาแห่งประเทศไทย โดยเฉพาะ “มีการชุมนุมที่สนามหลวง หน้าศาล และอนุสาวรีย์ประชาธิปไตย” ฯลฯ

(๒) ภายนอกประเทศ หรือสถานการณ์โลกในช่วงก่อน เหตุการณ์ ๑๔ ตุลาคม ๒๕๑๖ อธิบายด้วย ทฤษฎีโดมิโน (อังกฤษ :
domino theory)

เป็นทฤษฎีทางนโยบายด้านการต่างประเทศ อุปมาขึ้นจากลักษณะของเกมไพ่ต่อแต้ม ซึ่งถ้ามีไพ่ล้มหนึ่งใบ ไพ่ใบอื่นๆ ก็จะล้มเป็นแถบติดต่อเป็นลูกโซ่ ทฤษฎีโดมิโนหมายความว่าถ้าประเทศหนึ่งหันไปใช้ระบอบการปกครองแบบคอมมิวนิสต์ จะส่งผลให้ประเทศรอบข้างก็จะเอาอย่างตามไปด้วย

เรียกว่า ผลกระทบแบบโดมิโน (อังกฤษ : domino effect)

ทฤษฎีโดมิโนเกิดขึ้นจากกรณีการขยายตัวของลัทธิและระบอบคอมมิวนิสต์ในทวีปเอเชียเมื่อจีน เกาหลีเหนือ เวียดนามเหนือ เป็นคอมมิวนิสต์ ตามมาด้วยเวียดนามใต้ ลาว กัมพูชา

ประเทศไทย ฯลฯ มีโอกาสจะถูกครอบงำโดยระบบคอมมิวนิสต์ในที่สุดตามไปด้วย การล้มของโดมิโนจึงหมายถึงการล้มตัวของระบอบประชาธิปไตย

@ จึงมีหลายฝ่ายในไทยและทางอเมริกา มีความหวาดหวั่นต่อ “แนวความคิดนี้”

การพยายามหยุดยั้ง หรือผ่อนคลายความขัดแย้งทางการเมือง ไม่ให้เกิดความรุนแรงถึงขั้นนองเลือด อันจะลุกลาม บานปลาย ไปมากกว่านี้ จึงเป็นกระแสความคิด ของผู้นำบ้านเมืองหลายฝ่ายฯ

๒.การเข้าร่วมส่วนในการแก้ไขสถานการณ์ โดยยึดผลประโยชน์ของประชาชนและประเทศ

มาฟังความเห็นจากคนต่างประเทศ

17 วัน หลังเหตุการณ์วันที่ 14 ต.ค. 2516 เอกอัครราชทูตอังกฤษประจำกรุงเทพฯ ส่งบันทึกลับความยาว 6 หน้า ใช้ชื่อว่า “ประเทศไทย :การปฏิวัติเดือนตุลาคม” (Thailand: The October Revolution)ไปถึงรัฐมนตรีต่างประเทศในกรุงลอนดอน “เล่าถึงที่มาที่ไปของเหตุการณ์ฯ”

เขาเห็นว่า มี 2 เรื่องน่าประหลาดใจจากเหตุการณ์นี้คือ

(๑) ระบอบนี้ถูกโค่นลงอย่างง่ายดาย และการยุติลงของความรุนแรงที่ดูตื่นเต้นเร้าใจ หลังได้รับรู้ว่า จอมพลถนอม ประภาสและ พ.อ.ณรงค์ หนีออกนอกประเทศไปแล้ว

(๒) กล่าวถึงบทบาท ของพระมหากษัตริย์ โดยการอยู่ข้างเดียวกับนักศึกษาและประชาชน โดยพอสรุปบางประเด็นได้ว่า

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเป็นห่วงนักศึกษาและประชาชนที่มาร่วมชุมนุม และประชาชนส่วนใหญ่ต้องการรัฐธรรมนูญ และนักศึกษาก็มีสิทธิในการเรียกร้องรัฐธรรมนูญอย่างสงบ และไม่ต้องการให้ “ฝ่ายใด” ใช้ความรุนแรง และการใช้นักศึกษาเป็นเครื่องมือ

เดอ ลา แมร์ก ให้ความสำคัญกับ “บทบาทของพระมหากษัตริย์”ซึ่งเขาบรรยายว่า แทบจะไม่มีประชาชน หรือผู้นำกองทัพที่จะขัดพระประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

l มาฟังข่าวภายในประเทศ

วันอาทิตย์ที่ 14 ตุลาคม 2516 เวลา 19.15 น. พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มีพระบรมราชโองการแต่งตั้งให้นายสัญญา ธรรมศักดิ์ เป็นนายกรัฐมนตรี และได้มีพระราชดำรัสทางวิทยุโทรทัศน์แก่ปวงชนชาวไทยว่า

“วันนี้เป็นวันมหาวิปโยคที่น่าเศร้าสลดอย่างยิ่งในประวัติศาสตร์ชาติไทย ตลอดระยะเวลา 6-7 วันที่ผ่านมา ได้มีการเรียกร้องและเจรจากัน จนกระทั่งนักศึกษาและรัฐบาลทำข้อตกลงกันได้ แต่แล้วมีการขว้างระเบิดขวดและยิงแก๊สน้ำตาขึ้น ทำให้เกิดการปะทะกันและมีคนได้รับบาดเจ็บหลายคน ความรุนแรงได้ทวีขึ้นทั้งพระนครถึงขั้นจลาจลและยังไม่สิ้นสุด มีคนไทยด้วยกันต้องเสียชีวิตนับร้อย

ขอให้ทุกฝ่ายทุกคนจงระงับเหตุแห่งความรุนแรงด้วยการตั้งสติยับยั้งเพื่อให้ชาติบ้านเมืองคืนสู่สภาพปกติเร็วที่สุด

อนึ่ง เพื่อขจัดเหตุร้ายนั้น จอมพลถนอม กิตติขจร ได้ขอลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรี เมื่อค่ำวันนี้ ข้าพเจ้าจึงแต่งตั้งให้นายสัญญา ธรรมศักดิ์ เป็นนายกรัฐมนตรี

ขอให้ทุกคนทุกฝ่ายร่วมกันสนับสนุนเพื่อให้คณะรัฐบาลใหม่สามารถบริหารงานแผ่นดินได้โดยมีประสิทธิภาพเต็มเปี่ยมและแก้ไขสถานการณ์ให้คืนสู่สภาพเรียบร้อยได้โดยเร็ว ยังความสงบสุขความเจริญรุ่งเรืองให้บังเกิดแก่ประเทศและประชาชนชาวไทยโดยทั่วกัน”

l สุดท้าย ขอเล่าเรื่องโดยสรุป ของผู้นำนิสิตนักศึกษาบางส่วนที่ได้มีส่วนร่วมในการแก้วิกฤตในบางส่วน

@ ที่หน้าสวนจิตรฯ หลังจากมีการสรุปเหตุการณ์ฯ ซึ่งน่าจะจบลงด้วยดี แต่มีเหตุเกิดขึ้น โดยมีการยิงแก๊สน้ำตาฯ เข้าใส่นักศึกษาและประชาชนที่กำลังเดินทางกลับบ้านบางส่วนต้องตกน้ำ และหนีไปรวมตัวกันที่หน้าประตูทางเข้าสวนจิตรฯ และมีการโปรดฯ ให้เปิดประตูเพื่อให้นักศึกษาประชาชนจำนวนพันเข้าไปอยู่ในที่ปลอดภัย

ผู้นำนักศึกษาส่วนหนึ่งฯ ได้ร่วมแก้ปัญหา โดยประสานกับทางสำนักพระราชวังให้นำรถบัส มารับนักศึกษาประชาชน ออกไปสู่จุดที่ปลอดภัย หลังจากนั้นได้มีเจ้าหน้าที่ชั้นผู้ใหญ่ นำ “ผู้นำนักศึกษาส่วนนี้”เดินไปตามถนนสายเล็กฯ ในพระราชวังโดยไม่คาดฝัน ได้มีโอกาสอันพิเศษยิ่ง ที่ได้เข้าเฝ้าฯ“สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ”

โดยมีรับสั่ง ว่า “ในหลวงฯ ทรงเป็นห่วงใยต่อนักศึกษาและประชาชนมาก และได้ติดตามข่าวสารตลอดหลายวันที่ผ่านมา โดยมิได้หลับนอนฯ” และ “ผู้นำนักศึกษาส่วนนี้ ได้มีโอกาสร่วมแก้ไขสถานการณ์ ในวันต่อมา จนกระทั่งเหตุการณ์เข้าสู่ความสงบ”