จากเหตุการณ์ที่น่าเศร้าสลด ถังดับเพลิงระเบิดขณะสาธิตและซ้อมรับมือเหตุไฟไหม้ ที่โรงเรียนราชวินิตมัธยม ย่านนางเลิ้ง กรุงเทพฯ ทำให้มีนักเรียนเสียชีวิต 1 ราย และบาดเจ็บอีกหลายคน ก่อนอื่นขอแสดงความเสียใจกับครอบครัวผู้สูญเสียและโรงเรียนด้วย ทั้งนี้“สาเหตุหลักๆ ที่ทำให้ถังดับเพลิงสามารถระเบิดได้นั้น” อาจจะเกิดขึ้นจาก 1.ความดันในถังที่มีเพิ่มมากขึ้น ขอทำความเข้าใจเรื่องความดันของก๊าซที่บรรจุในถังก่อน ว่า ความดันของก๊าซนั้นขึ้นอยู่กับอุณหภูมิของก๊าซ

ซึ่งหมายความว่า “ถ้าอุณหภูมิของก๊าซในถังสูงขึ้น ความดันของก๊าซในถังก็จะมากขึ้นตามไปด้วย” ดังนั้นเราควรที่จะเก็บถังดับเพลิงไม่ให้อยู่ในที่อุณหภูมิสูงหรือใกล้แหล่งความร้อน 2.ภาชนะที่ใช้บรรจุก๊าซ หรือถังดับเพลิงก็มีส่วนสำคัญเช่นกัน เนื่องจากหากถังไม่แข็งแรง หรือระบบเซฟตี้วาล์วของถังชำรุด ก็อาจทำให้ก๊าซรั่วไหลออกมาได้ง่ายขึ้น เมื่ออุณหภูมิสูงขึ้น อีกประเด็นหนึ่งคือ 3.การบรรจุก๊าซใส่ในถังดับเพลิง ต้องดำเนินการโดยผู้เชี่ยวชาญที่ได้รับใบอนุญาตเท่านั้น

“โดยปกติแล้วมีโอกาสมาก-น้อยแค่ไหนที่จะเกิดถังดับเพลิงระเบิดขึ้น มาตรฐานของถังดับเพลิง ควรเป็นอย่างไร?” ถ้าวางถังดับเพลิงในที่ซึ่งมีอุณหภูมิสูง การสะสมความร้อน ทำให้ก๊าซขยายตัว เกิดความดันมากขึ้น การระเบิดก็จะมีโอกาสมากขึ้น ก่อนที่จะไปถึงมาตรฐานของถังดับเพลิง ก่อนจะซื้อหรือใช้ถังดับเพลิง มาทำความรู้จักสักนิดว่า “ประเภทของเพลิงไหม้ มีอยู่ 5 ประเภท” ประกอบด้วย

1.ประเภท A เกิดจากเชื้อเพลิงธรรมดาที่ติดไฟง่าย เช่น ไม้ ผ้า กระดาษ ขยะ พลาสติก ซึ่งเป็นเชื้อเพลิงที่พบได้ในอาคารที่พักอาศัยทั่วไป ซึ่งเพลิงไหม้ประเภทนี้สามารถดับได้ด้วยน้ำเปล่า 2.ประเภท B เกิดจากเชื้อเพลิงที่เป็นของเหลวติดไฟ มีส่วนประกอบพื้นฐานเป็นน้ำมันดิบ น้ำมันก๊าซ น้ำมันเบนซิน และก๊าซไวไฟ พบได้ในอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องกับการผลิตเชื้อเพลิง น้ำมันหล่อลื่น จะสามารถลุกไหม้ได้นานเมื่อมีออกซิเจนอยู่รอบๆ การดับเพลิงไหม้ประเภทนี้จึงต้องกำจัดออกซิเจนโดยรอบออก

3.ประเภท C เกิดจากอุปกรณ์ไฟฟ้าที่ยังมีกระแสไฟฟ้าอยู่ จะทำให้เกิดความร้อนสูง ซึ่งการดับเพลิงไหม้ประเภทนี้ควรต้องตัดระบบไฟฟ้าก่อนทำการดับไฟ 4.ประเภท D เกิดจากเชื้อเพลิงที่เป็นโลหะติดไฟได้ เช่น โพแทสเซียม (Potassium) พบได้ในห้องปฏิบัติการ ห้องทดลอง ไปจนถึงอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องกับการใช้งานโลหะเหล่านี้ โดยเพลิงไหม้ประเภทนี้ไม่สามารถดับด้วยน้ำเปล่าได้ และ 5.ประเภท K เกิดจากน้ำมันที่ใช้ในครัว เช่น ไขมันสัตว์ ซึ่งเป็นเชื้อเพลิงที่พบได้ในครัวเรือนและร้านอาหาร

“ในส่วนของถังดับเพลิง แบ่งเป็น 3 แบบใหญ่ๆ” คือ 1.ถังดับเพลิงแบบน้ำและโฟม ใช้ดับเพลิงประเภท A และ B ได้ดี แต่ไม่สามารถใช้ดับเพลิงประเภท C ได้ เนื่องจากโฟมมีส่วนผสมของน้ำเป็นสื่อนำไฟฟ้า เหมาะสำหรับภาคอุตสาหกรรมที่เกี่ยวกับเชื้อเพลิงและสารระเหยติดไฟ ที่พักอาศัยปั๊มน้ำมัน ซึ่งถังดับเพลิงแบบนี้ต้องเป็นไปตามมาตรฐาน มอก. 882-2532

2.ถังดับเพลิงแบบก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ที่เกิดเหตุเป็นข่าวนั้น เมื่อฉีดออกมาแล้วจะมีลักษณะเป็นไอเย็นจัดของน้ำแข็งแห้ง (Dry Ice) ปกคลุมบริเวณที่เกิดเพลิงลุกไหม้ ช่วยให้ลดความร้อนและดับไฟได้อย่างรวดเร็ว รวมถึงไม่ทิ้งคราบสกปรก สามารถใช้ดับเพลิงได้ทั้งประเภท B และ C เหมาะสำหรับโรงงานที่มีไลน์การผลิตขนาดใหญ่ ห้องเก็บอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ซึ่งถังดับเพลิงแบบนี้ต้องเป็นไปตามมาตรฐาน มอก. 881-2532 และ 3.แบบผงสารเคมีแห้ง ซึ่งสามารถระงับปฏิกิริยาเคมีของการเกิดเพลิงไหม้อย่างมีประสิทธิภาพ

เมื่อฉีดออกมาจะเป็นฝุ่นผงเคมีขัดขวางการลุกไหม้ของออกซิเจนกับเชื้อเพลิง จึงเหมาะสำหรับการดับเพลิงได้หลายรูปแบบ ทั้งเพลิงไหม้ประเภท A, B และ C(Multi-purpose) หรือ B และ C ขึ้นอยู่กับผงเคมีแห้งที่บรรจุไว้ในเครื่องดับเพลิง เหมาะกับการใช้ในอาคารพักอาศัย บ้าน โรงงานอุตสาหกรรม ซึ่งถังดับเพลิง
แบบนี้ต้องเป็นไปตามมาตรฐาน มอก. 332-2537

ซึ่ง “มาตรฐาน มอก. กำหนดว่า ผิวด้านนอกและด้านในของถังต้องเคลือบด้วยสารที่ทนต่อการกัดกร่อนของสารเคมี การทนความดันจนแตกต้องทนความดันได้ 4 เท่าของความดันใช้งาน ต้องไม่รั่วข้อต่อและอุปกรณ์ต้องได้มาตรฐาน” ขณะเดียวกันผู้เกี่ยวข้องควรดำเนินการดังนี้ โดย “ผู้ใช้งานและเจ้าของอาคาร” ต้องตรวจสภาพถังดับเพลิง เช่น ต้องไม่เป็นสนิม ไม่บวมหรือบุบ ดูความดันถังดับเพลิงโดยสังเกตที่เข็มชี้ต้องอยู่ในพื้นที่สีเขียว แสดงว่าความดันปกติ การเลือกซื้อถังดับเพลิงต้องมีมาตรฐาน มีเครื่องหมายและเลข มอก.ชื่อผู้รับใบอนุญาต

ทั้งนี้ สายฉีด ด้ามบีบ สลักล็อกป้องกันการฉีด ต้องพร้อมใช้งาน และต้องไม่เคยผ่านการใช้งานมาก่อน ถ้าใช้งานแล้วถึงแม้ไม่หมดถัง ต้องนำไปบรรจุสารดับเพลิงใหม่ทุกครั้งเพื่อให้พร้อมใช้งาน ควรติดตั้งถังดับเพลิงภายในอาคาร ป้องกันความร้อนและฝนเพื่อป้องกันการเสื่อมสภาพของถังและสารดับเพลิงภายใน หมั่นดูแลรักษาสภาพถังดับเพลิงให้อยู่ในสภาพที่พร้อมใช้งานอยู่เสมอ

รวมถึง ทุกๆ 3 เดือนต้องจับเครื่องดับเพลิงคว่ำลงเพื่อป้องกันการจับตัวของสารดับเพลิง (เฉพาะแบบผงสารเคมีแห้ง) ส่วน “ภาครัฐ” ควรให้ทางเจ้าหน้าที่เกี่ยวข้องเข้มงวด ตั้งแต่ขั้นตอนต้นทางการจำหน่าย โดยผู้จำหน่ายถังดับเพลิงต้องขายเฉพาะสินค้าที่ได้มาตรฐาน มอก. แต่ละประเภทของถังดับเพลิงตามที่กำหนดไว้ นอกจากนี้ ควรมีจุดรับถังดับเพลิงที่ชำรุดหรือไม่ได้ใช้งานแล้ว เพื่อการทำลายอย่างถูกต้องและปลอดภัย

การซ้อมดับเพลิงมีประโยชน์มาก ช่วยให้ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องในองค์กร รู้ว่าเมื่อเกิดไฟไหม้ ใครจะทำหน้าที่อะไร อุปกรณ์อยู่ไหน ใช้อย่างไร อพยพไปทางไหน เรายังสามารถซ้อมได้โดยการใช้ถังดับเพลิงแบบน้ำ ซึ่งปลอดภัยกว่าแบบอื่นๆ ทั้งนี้จะช่วยสร้างความคุ้นชินให้ผู้ร่วมการซ้อม หากเกิดสถานการณ์จริงจะได้ไม่ตื่นตระหนก หรือไม่รู้ว่าต้องทำอย่างไรบ้าง!!!

ผศ.ดร.วนิดา คูอมรพัฒนะ

หัวหน้าภาควิชาวิศวกรรมเคมี

คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล