เมื่อครั้งลงพื้นที่ประชุม ครม.สัญจร 13 พ.ค. 2567 นายกฯ เศรษฐาและคณะ ได้ลงพื้นที่
ชมแสดงการสาธิตการแข่งขันกีฬาวัวลาน-วัวเทียมไถ บ้านท่าศาลา ตำบลท่าเสน อำเภอบ้านลาด จังหวัดเพชรบุรี จัดโดยสมาคมอนุรักษ์วัวลานพื้นบ้าน กลุ่มจังหวัดภาคกลาง  (เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ นครปฐม ราชบุรี กาญจนบุรี และสุพรรณบุรี)

นายกฯ ได้สั่งการให้กระทรวงมหาดไทยจัดการดูแลการแข่งขันกีฬาวัวลานให้เป็นไปตามระเบียบและกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับความสงบเรียบร้อยและความมั่นคงของบ้านเมือง ตลอดจนพิจารณาเสนอขอแก้กฎกระทรวงขยายเวลาการละเล่นให้เป็น 18.00 น. จนถึง 06.00 น. ของวันถัดไป โดยที่การละเล่นดังกล่าวไม่ถือว่าเป็นการขัดต่อกฎหมายในการเล่นการพนัน เพราะถือเป็น บัญชี ข. ของประกาศกระทรวงมหาดไทยที่รัฐสามารถอนุมัติให้เล่นการพนันได้ และเพื่อให้การจัดงานเป็นไปด้วยความเรียบร้อย 

1. นายกฯ กำชับให้ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องปฏิบัติตามมาตรการ ดังต่อไปนี้

1) ภายในบริเวณการจัดงาน ขอให้ผู้จัดการแข่งขันวัวลาน กำหนดขอบเขตพื้นที่จัดงานให้ชัดเจน มีจุดตรวจเข้า-ออก ยานพาหนะ เพื่อควบคุมความปลอดภัย

2) จัดให้มีการรักษาความปลอดภัยอย่างเข้มงวด โดยเฉพาะกล้องวงจรปิด และ
เจ้าหน้าที่ชุดตรวจการณ์

3) ตลอดจนต้องมีการตรวจสอบและลงทะเบียนผู้เข้าร่วมกิจกรรมอย่างเข้มงวด เพื่อไม่ให้มีการนำสิ่งผิดกฎหมายเข้าไปในงานแข่งขัน ซึ่งอาจจะก่อให้เกิดอันตรายได้

และ 4) โดยรอบบริเวณการจัดงาน ต้องจัดให้มีเจ้าหน้าที่ฝ่ายปกครองและเจ้าหน้าที่ตำรวจเข้ามารักษาความสงบเรียบร้อยบริเวณโดยรอบเพื่อป้องกันและควบคุมมิให้เกิดเหตุร้าย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ผู้ใหญ่บ้าน กำนัน ที่มีความคุ้นเคยกับลูกบ้านในท้องที่ จะสามารถ
คัดกรองบุคคลผู้มาร่วมงานได้เป็นอย่างดี

2. ประเพณีวิ่งวัวลาน

แต่เดิม การวิ่งวัวลาน มักจัดขึ้นในช่วงฤดูเก็บเกี่ยว คือระหว่างเดือนมกราคมถึงเดือนพฤษภาคม

มักจะเล่นในเวลากลางคืน เนื่องจากผู้เล่นส่วนใหญ่เป็นชาวนาที่ทำงานในตอนกลางวัน

การเล่นวัวลานใช้วัวที่มีอายุประมาณ 5-9 ปี วัวแต่ละตัวจะมีเครื่องประดับวัวที่สวยงาม

สำหรับสถานที่เล่นวัวลานนั้น นิยมเล่นกันในผืนนาที่ร้างไม่มีการทำนาหรือที่บริเวณกว้างและเรียบ

จัดทำรั้วไม้ไผ่ล้อมรอบ ริมรั้วด้านหน้าทำเป็นนั่งร้านสูง 6 เมตร สำหรับกรรมการ รอบรั้วด้านในมีคอกสำหรับวัวพักผ่อน

ตรงกลางคือลานแข่งขัน มีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 30 เมตร ปูลาดด้วยฟาง

กลางลานปักเสาเกียดโต ขนาดเสาไฟฟ้าสูง 6-7 เมตร

เมื่อได้เวลาแข่งขัน กรรมการตัดสินจะนั่งบนนั่งร้าน

กรรมการสนามนำวัวลานมาผูกเรียงหน้ากระดานประมาณ 20-25 ตัว โดยที่ปลายข้างหนึ่งผูกติดกับเสาเกียดเช่นเดียวกับการนวดข้าว เสร็จแล้วจึงนำวัวที่เข้าแข่งขันมาเปรียบคู่ เมื่อได้คู่แล้ว จึงเอาวัวแข่งมาผูกรวมกับวัวงาน ผูกวัวเสร็จเรียบร้อยแล้ว ผู้ทำหน้าที่ปล่อยวัวหรือหยุดวัวซึ่งเรียกว่า “เชน” จะปล่อยวัวให้วิ่งวนไปรอบๆ แล้วก็มีการเล่นพนันขันต่อกัน

3. การเล่นวัวลานของผู้ชายเมืองเพชร

วิทยานิพนธ์ เรื่อง “วัวลาน : วิถีชีวิตลูกผู้ชายเมืองเพชร” โดยภาคภูมิ ลบถม สาขาวิชามานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยศิลปากร พบว่า การละเล่นวัวลานเมืองเพชรสะท้อนระบบการพึ่งพาตนเองของสังคมพื้นบ้าน

“...รูปแบบการละเล่น มีส่วนเชื่อมและตอกย้ำความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลและกลุ่มคน ผ่านระบบเครือญาติ การแต่งงาน การเป็นพวกพ้อง มีระบบอุปถัมภ์และการแลกเปลี่ยนผลประโยชน์เชิงเศรษฐกิจและการเมืองเป็นกลขับเคลื่อน

กฎเกณฑ์และองค์ความรู้เกี่ยวกับวัว เป็นบรรทัดฐานชุดหนึ่งของการเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มคน และมีส่วนทำให้การละเล่นวัวลานดำรงอยู่ได้

การเลี้ยงและเล่นวัวลาน ทำให้เกิดพื้นที่ทางสังคมรูปแบบหนึ่ง เป็นพื้นที่เฉพาะเพศชายเป็นพื้นที่ให้การขัดเกลาทางสังคมแก่ความเป็นชาย ตลอดจนเป็นพื้นที่แยกเด็กชายออกจากอำนาจของแม่และญาติของแม่ จากรูปแบบการแต่งงานที่แต่งเขยเข้าบ้าน จนทำให้ผู้หญิงมีบทบาทมากกว่า

การละเล่นวัวลานได้ประกอบสร้างความหมายว่าด้วยความเป็นชายให้สอดคล้องกับค่านิยมหลักของสังคมไทยที่ให้ความสำคัญกับความมั่งคั่ง อำนาจ การยกย่องผู้ใหญ่ การเป็นปราชญ์ ความกตัญญูรู้คุณ รู้จักที่ต่ำที่สูง นิยมการเป็น“เจ้านาย” และการเป็น “คนมีพวก”

การเล่นวัวลานของผู้ชายเมืองเพชร เป็นการเล่นสนุกกับสถานภาพ

วัวแต่ละตัวที่ลงสนาม หมายถึงชีวิตและจิตวิญญาณของผู้เลี้ยง

วัวลานได้สะท้อนอารมณ์ความรู้สึกอีกด้านหนึ่งของมนุษย์ที่เต็มไปด้วยความก้าวร้าวรุนแรง แต่ถูกบรรทัดฐานและค่านิยมทางสังคมกดทับไว้..”

4. ชาววัวลานเฮ ครม.ไฟเขียวแล้ว

ที่มา-ที่ไป และรายละเอียด ดังนี้

กระทรวงมหาดไทย (มท.) เสนอต่อ ครม.ว่า

(1) กฎกระทรวง ฉบับที่ 17 (พ.ศ. 2503) ออกตามความในพระราชบัญญัติการพนันพุทธศักราช 2478 ข้อ 5 (ก) 1. การเล่นต่าง ๆ ซึ่งให้สัตว์ต่อสู้หรือแข่งกัน ให้เล่นได้ภายในกำหนดเวลา 7 ถึง 19 นาฬิกา

(2) นายกรัฐมนตรีได้มอบนโยบายกระตุ้นตลาดการท่องเที่ยวในประเทศ มุ่งหวังกระตุ้นเมืองรองสู่การท่องเที่ยวเมืองหลัก จึงเน้นย้ำให้ช่วยกันคิด นำจุดเด่นแต่ละพื้นที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวและกล่าวถึงแนวความคิดหลัก 4 แนวความคิด ได้แก่ 1) การส่งเสริมการเที่ยวเมืองรอง 2) การส่งเสริมให้ประเทศไทยเป็น High Season ตลอดทั้งปี 3) พัฒนาการเชื่อมต่อกับนักท่องเที่ยวและ 4) การทำให้นักท่องเที่ยวจับจ่าย ใช้สอยมากยิ่งขึ้น โดยเน้นนำจุดเด่นของแต่ละพื้นที่มาใช้ในการดึงดูดนักท่องเที่ยว สร้างสถานที่ท่องเที่ยวใหม่ ๆ อาจจะเป็นสถานที่สวยงาม หรือผลิตภัณฑ์ที่นักท่องเที่ยวให้ความสนใจ รวมถึงอาหารและวัฒนธรรมด้วย

(3) ต่อมา จังหวัดเพชรบุรีเห็นว่า เวลาในการแข่งขันวัวลานไม่สอดคล้องกับการละเล่นตามประเพณีท้องถิ่นซึ่งนิยมเล่นในเวลากลางคืน ควรแก้ไขจากเวลา 07.00 นาฬิกาถึง 19.00 นาฬิกา เป็นเวลา 19.00 นาฬิกา ถึง 01.00 นาฬิกา

และได้มีการจัดประชุมซักซ้อมแนวทางการพิจารณาอนุญาตจัดให้มีการเล่นการพนันประเภทแข่งขันสัตว์ (วัวลาน) เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2567 โดยผู้แทนกลุ่มเกษตรกรผู้เลี้ยงวัวลานและผู้ที่เกี่ยวข้องได้เสนอข้อคิดเห็นว่าเวลาที่เหมาะสมและสอดคล้องกับการละเล่นตามประเพณีท้องถิ่นที่แท้จริงคือ เวลา 18.00 นาฬิกา ถึง 06.00 นาฬิกา ของวันรุ่งขึ้น ซึ่งการพิจารณาปรับเวลาดังกล่าวจะเป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจและเพิ่มรายได้ให้กับเกษตรกรที่ประกอบอาชีพเลี้ยงวัวลานและอาชีพอื่นที่เกี่ยวข้องในพื้นที่ ประกอบกับหากมีการอนุญาตให้มีการเล่นในเวลาที่สอดคล้องกับการละเล่นที่แท้จริงดังกล่าว ภาครัฐจะสามารถเข้าไปดูแลจัดการให้การเล่นเป็นไปด้วยความสงบเรียบร้อย

(4) คณะรัฐมนตรีได้มีมติ (14 พฤษภาคม 2567) รับทราบและเห็นชอบผลการประชุมบูรณาการร่วมภาครัฐและเอกชนเพื่อพัฒนากลุ่มจังหวัดภาคกลางตอนล่าง 2 (เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ สมุทรสงคราม และสมุทรสาคร) เมื่อวันพุธที่ 8 พฤษภาคม 2567 และวันจันทร์ที่ 13 พฤษภาคม 2567 ในการประชุมหารือระหว่าง  รองนายกรัฐมนตรี (นายพีระพันธุ์ สาลีรัฐวิภาค) กับผู้ว่าราชการจังหวัดและภาคเอกชนในพื้นที่กลุ่มจังหวัดภาคกลางตอนล่าง 2ฯเมื่อวันจันทร์ที่ 13 พฤษภาคม 2567 โดยการแก้ไขกฎ ระเบียบที่เกี่ยวข้องกับการละเล่นวัวลานเพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวจังหวัดเพชรบุรี มอบหมายให้กรมการปกครองพิจารณาปรับปรุงกฎ ระเบียบที่เกี่ยวข้องกับการอนุญาตระยะเวลาการละเล่นวัวลานให้สอดคล้องกับวิถีชุมชน

(5) อย่างไรก็ตาม แม้การพิจารณาปรับเวลาดังกล่าวอาจกระทบต่อความสงบเรียบร้อยและศีลธรรมอันดีของประชาชน อาจก่อให้เกิดปัญหาอาชญากรรม ปัญหาการระบาดของยาเสพติด ปัญหาการมั่วสุมของเยาวชน ปัญหาการค้ามนุษย์ ปัญหาอุบัติเหตุด้านการจราจรในช่วงเวลากลางคืน ปัญหาด้านการสาธารณสุข ปัญหาขยะมูลฝอย ปัญหาด้านการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ซึ่ง มท. จะได้แจ้งกำชับให้เจ้าหน้าที่เข้มงวดกวดขัน เพื่อลดผลกระทบที่อาจจะเกิดขึ้น เช่น (1) กำหนดขอบเขตพื้นที่จัดให้มีการเล่นแข่งขันวัวลานให้ชัดเจนสถานที่ต้องมีความมั่นคง แข็งแรง และปลอดภัย (2) เจ้าของสถานที่ต้องจัดให้มีมาตรการคัดกรองเพื่อรักษาความปลอดภัยอย่างเข้มงวด เช่น จัดให้มีจุดตรวจเข้า - ออก บุคคลและยานพาหนะเพื่อป้องกันการพกพาอาวุธปืนหรือสิ่งผิดกฎหมายเข้าไปในสถานที่ (3) จังหวัดหรืออำเภอต้องจัดให้มีเจ้าพนักงานฝ่ายปกครองหรือตำรวจร่วมกันตรวจตรา เพื่อรักษาความสงบเรียบร้อย โดยอาจจัดให้มีกำนัน ผู้ใหญ่บ้านในพื้นที่ร่วมปฏิบัติหน้าที่ด้วย แต่เพื่อเป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจชุมชน ส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ รวมทั้งเป็นการทำนุบำรุง สืบสาน และอนุรักษ์การเล่นวัวลานซึ่งเป็นประเพณีวัฒนธรรมของท้องถิ่นแก้ไขปัญหาการเรียกรับสินบนของเจ้าหน้าที่กรณีที่ต้องจัดให้มีการเล่นแข่งขันวัวลานเกินกว่าเวลาที่กฎหมายกำหนด ภาครัฐจะสามารถเข้าไปดูแลจัดการให้การเล่นเป็นไปด้วยความสงบเรียบร้อย และเป็นการเพิ่มรายได้ให้กับเกษตรกรที่ประกอบอาชีพเลี้ยงวัวลานและอาชีพอื่นที่เกี่ยวข้องในพื้นที่

(6) มท. ได้ดำเนินการจัดให้มีการรับฟังความคิดเห็นผ่านระบบกลางทางกฎหมาย เป็นเวลา 15 วัน ระหว่างวันที่ 15 – 29 พฤษภาคม 2567 ด้วยแล้ว ซึ่งส่วนใหญ่เห็นด้วย (ร้อยละ 95)

ล่าสุด การประชุม ครม. 30 ก.ค. 67 คณะรัฐมนตรีมีมติอนุมัติหลักการร่างกฎกระทรวง (ฉบับที่ ..) พ.ศ. .... ออกตามความในพระราชบัญญัติการพนัน พุทธศักราช 2478 ตามที่กระทรวงมหาดไทยเสนอ

และให้ส่งสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกาตรวจพิจารณา แล้วดำเนินการต่อไปได้ และให้กระทรวงมหาดไทยรับความเห็นกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ไปพิจารณาดำเนินการต่อไปด้วย

5. น่าคิดว่า วัวลาน จะสามารถเป็นอีเว้นท์การท่องเที่ยวในระดับนานาชาติได้หรือไม่?

เสน่ห์ คือ เป็นวิถีท้องถิ่น ที่มีอัตลักษณ์ มีมนต์เสน่ห์ในตัวเอง และยังเชื่อมโยงกับการท่องเที่ยวอื่นๆ รวมถึงอาหารการกิน ศิลปหัตถกรรมต่างๆ ในพื้นที่ได้ด้วย

แต่ “วัวลาน” อาจจะต่างจากการละเล่นอื่นที่รูปแบบหวือหวา และกติกาเรียบง่ายกว่า เช่น

การแข่งวัวชน จะดุเดือดกว่า ดูง่ายกว่า

การแข่งวิ่งควาย จะดูง่ายๆ กว่า ลุ้นระทึกใจกว่า

การแข่งบั้งไฟ จะแข่งกันที่ใครอยู่ในอากาศนานที่สุด ตื่นตาตื่นใจ ฯลฯ

การจะส่งเสริมไปสู่อีเว้นท์ระดับนานาชาติ คงต้องพยายามผนวกเอากิจกรรมและจุดขายอื่นๆ ในท้องถิ่นเข้ามาประกอบ เพื่อดึงดูดชาวต่างชาติเข้ามาดู มาชิม มาเชียร์ มาช้อปปิ้งสินค้า มาชิมอาหารการกินท้องถิ่น เช่น ขนม เครื่องดื่ม สุราพื้นบ้าน อาหาร ฯลฯ

มิฉะนั้น ก็คงจะมีคนในท้องถิ่นเป็นหลักเหมือนเดิม (ซึ่งไม่ใช่เรื่องเสียหาย เพราะก็เป็นประโยชน์ในพื้นที่)

สารส้ม