อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา เป็นหนึ่งในพื้นที่ที่เผชิญปัญหาการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ซึ่งนำมาสู่ปัญหาสังคมและสุขภาพ ไม่ว่าจะเป็นอุบัติเหตุ การฆ่าตัวตาย หรือปัญหาครอบครัว อำเภอแม่ใจ พบการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ในประชาชนอายุ 15 ปีขึ้นไป ย้อนหลัง ตั้งแต่ปี 2564 ร้อยละ 17.78 ปี 2565 ร้อยละ 28.19 ปี 2566 ร้อยละ 27.48 ทั้งนี้ อำเภอแม่ในยังติด 1 ใน 3 ของจังหวัดพะเยา ที่มีการฆ่าตัวตายสูงสุด จากข้อมูลในช่วงปี 2565-2567 พบว่าการฆ่าตัวตายสำเร็จในอำเภอแม่ใจมีตัวเลขเฉลี่ยสูงอย่างน่าตกใจ โดยปี 2565 มีผู้เสียชีวิต 10 ราย (เกี่ยวข้องกับแอลกอฮอล์ 2 ราย) ปี 2566 มี 6 ราย (เกี่ยวข้องกับแอลกอฮอล์ 1 ราย) และปี 2567 มี 8 ราย (เกี่ยวข้องกับแอลกอฮอล์ 2 ราย) นอกจากนี้ยังมีผู้พยายามฆ่าตัวตายที่พบว่ามีปัจจัยจากการดื่มแอลกอฮอล์เข้ามาเกี่ยวข้องจำนวนไม่น้อย

ปัญหานี้เองจึงนำมาสู่โครงการ “อำเภอแม่ใจ สุขใจ เลิกเหล้าแบบบูรณาการ โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน” ภายใต้แนวคิด "รักแม่ใจ สร้างแม่ใจ ไปด้วยกันอย่างยั่งยืน" สนับสนุนโดยสำนักงานเครือข่ายองค์กรงดเหล้า (สคล.) และ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) มีวัตถุประสงค์เพื่อดำเนินกิจกรรมลดนักดื่มหน้าใหม่ ลดการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในงานประเพณีต่าง ๆ  และลดจำนวนนักดื่มหน้าเก่า รวมถึงขยายชมรมคนหัวใจเพชรให้มีทุกตำบล และมีชมรมคนหัวใจเพชรระดับอำเภอ ให้มีความต่อเนื่องยั่งยืน โดยมีการแบ่งการดำเนินงานออกเป็น 3 ส่วน คือ ต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ ทำงานร่วมกันระหว่าง คณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอำเภอ (พชอ.) หน่วยงานภาครัฐ ภาคประชาชน และภาคีเครือข่ายต่าง ๆ

ต้นน้ำ: สร้างภูมิคุ้มกันในเยาวชน

นางบุญญาพร คำลือเมือง นักสาธารณสุข สำนักงานสาธารณสุข อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา กล่าวว่า “เพื่อลดนักดื่มหน้าใหม่ เรามีการดำเนินงานกับโรงเรียนทั้ง 18+1 (โรงเรียนระดับประถม 18 แห่ง และระดับมัธยม 1แห่ง ) ในพื้นที่ ผ่านโครงการ ‘ต้นกล้าความดี’ เพื่อปลูกฝังทักษะชีวิตและความรู้เรื่องพิษภัยของสุราและบุหรี่ เด็กกลุ่มนี้ยังมีบทบาทชวนคนรอบตัวลด ละ เลิกเหล้า โดยทำกิจกรรมผ่านเสียงตามสาย โรงเรียนสีขาวปลอดยาเสพติดและอบายมุข เราได้เข้าร่วมบูรณาการร่วมกับทุกโครงการ นอกจากนี้ ยังมีโครงการปลูกพลังบวก และการบูรณาการกับโครงการ TO BE NUMBER ONE ที่ให้เด็กเป็นกระบอกเสียงสื่อสารไปยังครอบครัว

การปลูกฝังค่านิยมที่ถูกต้องตั้งแต่วัยเด็ก จึงเป็นการสร้างรากฐานที่ดีให้กับเด็กและเยาวชน อำเภอแม่ใจมีโครงสร้างประชากรผู้สูงอายุ หากเด็กรุ่นใหม่เติบโตมาอย่างขาดคุณภาพย่อมส่งผลต่อการดูแลผู้สูงอายุในอนาคต การปลูกฝังค่านิยมที่ถูกต้องเกี่ยวกับเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ให้กับเด็ก นอกจากเป็นการป้องกันนักดื่มหน้าใหม่แล้ว ยังมีผลต่อเนื่องถึงการสื่อสารไปยังสมาชิกในครอบครัว ซึ่งอาจนำไปสู่การ ลด ละ เลิก การดื่มสุราของคนในครอบครัวอีกด้วย”

กลางน้ำ: เสริมสร้างชุมชนและร้านค้าสีขาว

นางสาวรัตติกาล เทพพิมาน ผู้ช่วยสาธารณสุข ฝ่ายสนับสนุนบริการ สำนักงานสาธารณสุข อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา ในฐานะผู้รับผิดชอบโครงการฯ กล่าวเสริมว่า “ส่วนกลางน้ำ เราทำงานร่วมกับเทศบาลและร้านค้าให้เป็นร้านค้าสีขาว โดยเน้นการปฏิบัติตามกฎหมายควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์อย่างเคร่งครัด รวมถึงมีการตรวจเยี่ยมร้านค้าเป็นประจำและรณรงค์งดเหล้าในงานศพและงานประเพณี ซึ่งที่ผ่านมาเราขับเคลื่อนสำเร็จแล้ว 2 ตำบล มีตำบลบ้านเหล่า ตำบลแม่สุก ในส่วนนี้ เราใช้กลไกบูรณาการเครือข่ายจากทุกภาคส่วนทำงานร่วมกัน อาทิ เจ้าหน้าที่ตำรวจ อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) หน่วยงานสาธารณสุขและภาคประชาชน ในการลงพื้นที่ตรวจสอบจุดจำหน่ายและให้คำแนะนำ”

เธอยังกล่าวเพิ่มเติมว่า “เราพยายามสร้างต้นแบบจากชุมชนที่สามารถงดเหล้าได้สำเร็จจริง ๆ ไม่ว่าจะเป็นงานบุญ งานศพ หรือประเพณีต่าง ๆ แล้วขยายผลไปสู่ชุมชนอื่น ๆ ซึ่งไม่ใช่เรื่องง่าย แต่ความร่วมมือของผู้นำชุมชนและความตั้งใจจริงของประชาชนคือพลังสำคัญที่จะขับเคลื่อนงานนี้ให้ไปถึงเป้าหมายได้ ”

ปลายน้ำ: คืนคนดีสู่สังคม

ด้านปลายน้ำ เน้นการบำบัด ฟื้นฟู และติดตามผู้ที่ติดสุรา โดยมีชมรมคนหัวใจเพชรและชมรมรักษ์สุขภาพ เป็นกำลังสำคัญในการเยี่ยมบ้าน ให้กำลังใจ และถอดบทเรียน นำผู้ที่เลิกเหล้าสำเร็จมาเป็นแบบอย่าง ขยายผลไปสู่ชุมชนและเยาวชนต่อไป

อย่างไรก็ตาม ความท้าทายของโครงการอยู่ที่การปรับค่านิยม เช่น งดเหล้าในงานศพและงานประเพณีต่าง ๆ  ซึ่งเริ่มเห็นผลในบางชุมชน แต่ยังต้องใช้เวลาและความร่วมมือจากทุกภาคส่วน “เราพยายามสร้างแรงจูงใจด้วยการพูดคุยกับผู้นำชุมชน และลงพื้นที่ร่วมกับทีมสหวิชาชีพ เพื่อให้เกิดความเข้าใจและความต่อเนื่อง พร้อมทั้งผลักดันให้คนติดเหล้า ลด ละ เลิก และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ” นางบุญญาพรกล่าว

จากข้อมูลสำรวจในปี 2566 พบว่ายังมีนักดื่มหน้าใหม่สูงถึง 53% จึงเป็นโจทย์สำคัญที่โครงการจะต้องขับเคลื่อนในอนาคต โดยมีเป้าหมายหลัก 3 ประการ คือ 1) ลดนักดื่มหน้าใหม่ 2) ปรับค่านิยมการดื่มในงานประเพณี 3) ขยายเครือข่ายชมรมรักษ์สุขภาพในทุกตำบล

“เราเชื่อว่าเมื่อทุกภาคส่วนเดินไปด้วยกันอย่างยั่งยืน ‘แม่ใจ’ จะเป็นอำเภอที่ปลอดภัยจากพิษภัยของแอลกอฮอล์ได้ในที่สุด” นางสาวรัตติกาลกล่าวในตอนท้าย